Eksperci Forum Od-nowa przeanalizowali samorządowe zarzuty notorycznego naruszania przez władze centralne konstytucyjnej zasady adekwatności środków znajdujących się w dyspozycji samorządów terytorialnych do wykonywanych przez nie zadań.
W każdym demokratycznym systemie politycznym regularnym tematem debat między reprezentantami władz lokalnych a centralnych jest wielkość środków znajdujących się w dyspozycji wspólnot samorządowych w stosunku do funkcji im powierzonych. W Polsce dotycząca tych kwestii reguła konstytucyjna, zwana niekiedy zasadą adekwatności, zapisana jest w art. 167 ustawy zasadniczej. I tak ust. 1 i 4 przepisu deklarują, że „Jednostkom samorządu zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań”, a „Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych”. Aby nieco uporządkować myślenie o znaczeniu ochrony finansów samorządowych, warto wymienić względy, dla których powinna być ona roztoczona nad wspólnotami.
Samodzielność finansowa samorządów
Trybunał Konstytucyjny (TK) w kwestii art. 167 wypowiadał się wielokrotnie. Ustrojowa zasada samodzielności samorządów dotyczy wszystkich aspektów ich działalności, w tym obejmuje zasadę samodzielności finansowej, której istotą „(…) jest zapewnienie jednostkom samorządu terytorialnego dochodów pozwalających na realizowanie zadań publicznych tym jednostkom przypisanych, pozostawienie im swobody kształtowania swoich wydatków (…) oraz stworzenie odpowiednich gwarancji formalnych i proceduralnych w tym zakresie”. TK uznaje, że samodzielność finansowa „(…) jest jedną z konstytutywnych cech podmiotowości samorządu terytorialnego”.
O realnej samodzielności współdecyduje architektura całego systemu ich finansowania. Ta zależna jest od władz centralnych, a konkretnie ustawodawcy. Kluczowe rozstrzygnięcia dotyczą kształtu systemu podatkowego, danin przypisanych samorządom i zakresu autonomii podatkowej. Spośród blisko 162,8 mld zł dochodów samorządów w 2010 r. o pewnym władztwie podatkowym można mówić jedynie w odniesieniu do tytułów, które przyniosły samorządom 17,1 mld zł (Rada Ministrów [RM], 2011), czyli tylko 10,5% łącznych dochodów. Ten wycinek grupy dochodów własnych obejmuje podatek od nieruchomości (15,1 mld zł), podatek rolny, podatek leśny oraz podatek od środków transportowych, w odniesieniu do których gminy i miasta na prawach powiatu mogą ustalać – w granicach ustawowych – stawki podatkowe oraz wprowadzać zwolnienia i udzielać ulg. Decydujące znaczenie mają jednak procentowe udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) oraz podatku dochodowego od osób prawnych (CIT), zaliczone przez ustawę z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego do źródeł dochodów własnych samorządów.
Pełna treść artykułu dostępna jest w Serwisie Samorządowym: www.samorzad.lex.pl/czytaj/-/artykul/forum-od-nowa-samorzady-potrzebuja-realnych-gwarancji-ochrony-finansow
Opublikowano: www.samorzad.lex.pl