Miejski ośrodek pomocy społecznej odpowiednimi decyzjami przyznał wnioskodawczyni świadczenia rodzinne na jej dzieci. Następnie do regionalnego centrum polityki społecznej wpłynęły z norweskiej instytucji łącznikowej dokumenty, na podstawie których ustalono, że mąż wnioskodawczyni podjął zatrudnienie w Norwegii. W ocenie organów od dnia 1 maja 2004 r., Rzeczpospolita Polska, jako państwo członkowskie, jest związana przepisami prawa unijnego w całym dotychczasowym dorobku i jest obowiązana stosować te przepisy. Koordynacji w polskim systemie zabezpieczenia społecznego podlegają wszystkie świadczenia rodzinne przyznawane na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych, oprócz jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka. Zdaniem organów w sprawie mają zastosowanie przepisy prawa unijnego w związku z podjęciem zatrudnienia przez członka rodziny na terenie Norwegii. Zawierają one normy ustanawiające pierwszeństwo organów państwa zatrudniającego rodzica aktywnego zawodowo w sytuacji, gdy drugi z rodziców przebywający w innym kraju jest nieaktywny zawodowo, jak również normy kolizyjne pozwalające na uniknięcie sytuacji, w której uprawnieni do świadczeń rodzinnych członkowie rodziny przebywając na terenie różnych państw Wspólnoty będą pobierać świadczenia i w jednym i w drugim państwie. Oznacza to, że gdy osoba jest nieaktywna zawodowo w Polsce, państwem właściwym do wypłaty świadczeń rodzinnych jest państwo wykonywania pracy drugiego z rodziców.

Wnioskodawczyni nie zgodziła się z taką argumentacją. WSA, rozpoznając skargę uchylił zarówno decyzje SKO jak i poprzedzające je rozstrzygnięcia organu I instancji. W uzasadnieniu Sąd podkreślił, że marszałek województwa prowadził postępowanie z mocy art. 23a ustawy o świadczeniach rodzinnych, zgodnie z którym w przypadku gdy członek rodziny osoby uprawnionej do świadczeń rodzinnych przebywa poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej w państwie, w którym mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, organ właściwy przekazuje wniosek wraz z dokumentami do marszałka województwa. Zdaniem WSA brak ustaleń, z których wynika zasadność zastosowania powyższego unormowania. Organy odwołały się bowiem bezpośrednio do regulacji unijnych. Sąd zgodził się z poglądem wyrażonym przez skarżącą, iż Norwegia nie jest członkiem Unii Europejskiej, a zatem w rozpoznawanej sprawie nie mają bezpośredniego zastosowania powołane jako podstawa prawna rozporządzenia unijne. Zdaniem Sądu organ winien był ustalić, czy i w jakim zakresie do osób podejmujących zatrudnienie w państwie innym niż państwo członkowskie UE mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemu zabezpieczenia, ewentualnie jakie umowy wiążą Norwegię z UE, czy i w jakim stopniu jest ona państwem stowarzyszonym. To zagadnienie, według Sądu I instancji, było fundamentalne dla oceny działań podjętych w kontrolowanych postępowaniach oraz dla ustalenia właściwości orzekających w sprawie organów.

Zdaniem WSA stosownie do art. 107 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego decyzja administracyjna powinna zawierać m.in. wskazanie podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Podstawę prawną decyzji stanowi nie akt prawny, a konkretne, zamieszczone w nim przepisy i tylko wskazanie, które przepisy organ zastosował w danej spawie stanowi prawidłowe przytoczenie podstawy prawnej. Wynika to także z unormowania art. 107 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego , który stanowi, że uzasadnienie prawne decyzji winno zawierać wyjaśnienie podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa. Podstawa prawna decyzji administracyjnej musi być powołana dokładnie, a więc ze wskazaniem mających zastosowanie w sprawie przepisów zarówno prawa formalnego, jak i materialnego, wraz z powołaniem źródeł jego publikacji. Decyzja, w której nie podano podstawy prawnej, jest wadliwa, nawet jeśli taka podstawa prawna w rzeczywistości istnieje. Tymczasem zarówno w decyzjach, jak i ich uzasadnieniach organ powołuje jedynie rozporządzenia RE, bez wskazania konkretnych regulacji. WSA uznał, że organ dokonał ustaleń na podstawie dokumentu nieznanej treść. Pismo z norweskiej instytucji nie zostało bowiem przetłumaczone na język polski, tymczasem stało się podstawą ustaleń o fundamentalnym znaczeniu w sprawie. W aktach sprawy brak jest dowodu, że organy administracji obu instancji zapewniły stronie czynny udział, możliwość wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów przed wydaniem decyzji. Stanowi to naruszenie art. 10 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego przez organy obu instancji. Mogło ono mieć wpływ na wynik postępowania. Jak wynika bowiem z wyjaśnień skarżącej złożonych na rozprawie, mąż jej stał się beneficjentem świadczeń rodzinnych w Norwegii dopiero od daty wstrzymania wypłat przez stronę polską. Skarżąca ponadto w skardze wywodziła, iż wprawdzie mąż podjął zatrudnienie, niemniej jednak, przynajmniej w pierwszym okresie rodzina skarżącej nie przekroczyła kryterium dochodowego. Te okoliczności mogłyby zostać wyjaśnione w toku postępowania, gdyby skarżącą pouczono w trybie art. 10 Kodeksu postępowania administracyjnego

Skargę kasacyjną od wyroku WSA wniosło SKO.

NSA rozpatrując skargę stwierdził, iż o ile brak wskazania w podstawie prawnej konkretnych przepisów rozporządzenia Rady (EWG) nie stanowił istotnej wady postępowania, to już oparcie decyzji na dokumencie w języku norweskim, nieznanym stronie, prowadzenie postępowania bez jej udziału, bez ustalenia czy i w jakiej kwocie mąż skarżącej pobierał świadczenia rodzinne w Norwegii, bez wyjaśnienia w powiązaniu z prawem unijnym, iż zachodzi w tym przypadku konieczność pozbawienia strony prawa do świadczeń rodzinnych, a następnie uznaniu ich za nienależne oraz nałożenie obowiązku zwrotu, stanowiło istotne naruszenie prawa. Odnosząc się do wskazanego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stwierdzenia Sądu o braku wykazania w decyzjach podstaw stosowania rozporządzeń Rady (EWG) w odniesieniu do osoby zatrudnionej w Norwegii, a tym samym do zarzutu skargi kasacyjnej naruszenia przepisu art. 21 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych należy stwierdzić, iż ocena Sądu nie dotyczyła na tym etapie stosowania przepisów prawa materialnego. Wprawdzie przepis art. 21 ust. 1, określający zadania samorządu województwa w zakresie świadczeń rodzinnych wymienia pełnienie funkcji instytucji właściwej w związku z udziałem Rzeczypospolitej Polskiej w koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w przypadku przemieszczania się osób w granicach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego, jednakże w aktach administracyjnych brak jest danych, a także w uzasadnieniu decyzji organ nie powołał się na tę okoliczność. Nie negując trafności poglądu wyrażonego w skardze kasacyjnej powołującej się na przepis art. 106 § 4 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi , nakazujący uwzględnienie przez Sąd faktów powszechnie znanych, należy jednakże stwierdzić, iż w postępowaniu administracyjnym, którego prawidłowość oceniał Sąd przepis art. 77 § 4 Kodeksu postępowania administracyjnego nakazuje fakty znane z urzędu zakomunikować stronie.

NSA podkreślił, iż fakty znane organowi z urzędu muszą być podane do wiadomości strony, bo mogą być jej nieznane. Sąd zwrócił też uwagę, iż wykonanie obowiązku, o którym mowa w art. 77 § 4 Kodeksu postępowania administracyjnego powinno nastąpić w takim terminie, aby strona przed wydaniem decyzji w ramach przysługującego jej uprawnienia do wypowiedzenia się o zebranych dowodach i materiałach oraz zgłoszonych żądaniach (art. 10 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego ) mogła także ustosunkować się do faktów znanych organowi z urzędu. NSA uznał, iż w sprawie istota problemu sprowadza się nie do tego, iż to Sąd nie wziął pod uwagę faktu znanego z urzędu, lecz dotyczy prawidłowości prowadzenia postępowania przez organ, na którym ciążył obowiązek wynikający z art. 77 § 4 i art. 10 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego , a który obowiązku tego nie wykonał. Uchybienia tego nie mógł konwalidować Sąd I instancji, bowiem nie może on zastępować organów administracji.

Zobacz orzecznictwo:
Wyrok NSA z dnia 13 października 2010 r. (sygn. akt I OSK 771/10, LEX nr 745319)

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.)