Zasadą wyrażoną w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest nabycie prawa do świadczenia emerytalnego w przypadku osiągnięcia przez pracownika odpowiedniego wieku. Reguła ta doznaje jednak na gruncie omawianej ustawy pewnych ograniczeń. W myśl ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prawo do emerytury może ulec zawieszeniu lub zmniejszeniu w przypadku zajścia przesłanek określonych w ustawie. Uzyskanie przychodu przez osobę, która nabyła prawo do emerytury wiąże się z obowiązkiem zawieszenia prawa do świadczenia.

Zgodnie z dyspozycją art. 104 ust. 1 omawianej ustawy, prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Powyższe oznacza zatem, iż przesłanką pozytywną w przedmiocie zawieszenia prawa do świadczenia emerytalnego nie jest uzyskanie jakiegokolwiek przychodu, a wyłącznie takiego, z którym związany jest obowiązek objęcia zainteresowanego ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Zatem uzyskiwanie przychodów z tytułu umowy o dzieło, co do zasady nie wiąże się z zawieszeniem prawa do świadczenia emerytalnego.


Nowelą z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw zlikwidowano uprawnienie do łączenia dwóch świadczeń, tj. wynagrodzenia za pracę i prawa do emerytury. Dodano do ustawy przepis art. 103a, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta. Przesłanką konieczną do zawieszenia świadczenia jest uzyskanie przychodu z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywano pracę bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.


Omawiana regulacja oznacza, iż bez względu na nabycie przez pracownika prawa do świadczenia emerytalnego poprzez osiągnięcie wymaganego prawem wieku, jego faktyczna realizacja będzie uzależniona od uprzedniego rozwiązania stosunku pracy, łączącego pracownika z dotychczasowym pracodawcą. Nowelizacja ustawy oznacza także zmiany w zakresie obwiązującej treści tzw. ryzyka emerytalnego. Poprzez pojęcie ryzyka emerytalnego rozumieć należy zdarzenie prawne umożliwiające realizację prawa do świadczenia emerytalnego. Rozwiązanie przyjęte w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych uzależniało wypłatę świadczenia od uprzedniego rozwiązania przez pracownika stosunku pracy. Nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych miała zastosowanie w odniesieniu do wszystkich pracowników, którzy nabyli prawo do świadczenia emerytalnego zarówno przed 01.01.2011 r., jak i po tej dacie, a nie rozwiązali stosunku pracy. O momencie wstrzymania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłaty świadczenia decydowała data nabycia prawa do emerytury.@page_break@


Rozwiązanie zaproponowane w nowelizacji wywołało lawinę kontrowersji i sporów w zakresie zgodności z Konstytucją zmian wprowadzonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Pojawiła się wątpliwość czy omawiany przepis, uzależniający wypłatę świadczenia od uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą, znajduje zastosowanie w odniesieniu do osób, które wcześniej nabyły prawo do emerytury i nieprzerwanie świadczyły pracę na rzecz tego samego pracodawcy. Sporna kwestia była przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z dnia 13 listopada 2012 r., sygn. akt K 2/12 Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej .


Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego dotyczy osób, które nabyły uprawnienia emerytalne w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r., tj. przed datą wejścia w życie noweli o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw. Skutki omawianego wyroku oraz sposób postępowania uzależnione są od tego czy osoby, które nabyły prawo do świadczenia emerytalnego przed dniem 01.01.2011 r. kontynuowały zatrudnienie u dotychczasowego pracodawcy bez rozwiązania stosunku pracy, czy rozwiązały stosunek pracy i podjęły pracę na mniej korzystnych warunkach. Pracownikowi, który nie rozwiązał stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał ją bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury przysługuje (zgodnie z Komunikatem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 listopada 2012 r. w sprawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r.) uprawnienie do złożenia wniosku o wznowienie postępowania. Zgodnie z art. 145a § 1 kodeksu postępowania administracyjnego, można żądać wznowienia postępowania w sytuacji, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją . Warunkiem dopuszczalności wznowienia postępowania jest złożenie stosownego wniosku w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (art. 145a § 2 k.p.a.), tj. do dnia 22 grudnia 2012 r.

Druga kategoria pracowników, tj. osoby które zdecydowały się na rozwiązanie stosunku pracy i kontynuują zatrudnienie u dotychczasowego pracodawcy na mniej korzystnych warunkach, mogą dochodzić swoich praw jedynie przed sądami powszechnymi. Pracownicy świadczący pracę na mniej korzystnych warunkach mogą wystąpić z żądaniem wypłaty odszkodowania od Skarbu Państwa. Podstawę dochodzenia roszczeń stanowi przepis art. 417 § 1 w związku z art. 4171 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

Orzeczenie Trybunału konstytucyjnego nie znajduje jednak zastosowania wobec pracowników, którzy nabyli prawo do świadczenia emerytalnego po dniu 01.01.2011 r. W przypadku kontynuowania przez pracownika zatrudnienia rzecz dotychczasowego pracodawcy bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, Zakład Ubezpieczeń Społecznych w dalszym ciągu będzie zobligowany do zawieszenia prawa emerytalnego i wstrzymania wypłaty świadczenia.

Przydatne materiały:
 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z. Nr 78, poz. 483 ze zm.)