Dwa w jednym czyli o łączeniu instytucji kultury z bibliotekami

Projektowane obecnie przepisy zmierzają do odstraszenia przyszłych wnioskodawców od prób łączenia instytucji kultury z bibliotekami.

Istniejący stan prawny nie pozwala na łączenie instytucji kultury w bibliotekami. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. Nr 85, poz. 539 z późn. zm., dalej: u.o.b. ), w art. 13 ust. 7 jednoznacznie stwierdza, że biblioteki publiczne nie mogą być łączone z innymi instytucjami oraz z bibliotekami szkolnymi i pedagogicznymi. Natomiast jest możliwe dokonanie połączenia, podziału lub likwidacji biblioteki (art. 13 ust. 1 u.o.b. ). Mimo, że ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (t.j. Dz.U. z 2001 r., Nr 13, poz. 123 z późn. zm., dalej: u.o.p.k ) milczy na ten temat, to w art. 18 ust. 1 stwarza możliwości połączenia lub podziału instytucji kultury, jednak nie dotyczy to połączenia instytucji kultury z bibliotekami.

W najbliższym czasie stan prawny w tym zakresie może ulec zmianie, a to za sprawą ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw (druk nr 3786, dalej: ustawa zmieniająca). Nowe brzmienie art. 18 ust. 1 u.o.p.k stwarza możliwość dokonania połączenia instytucji kultury , w tym instytucji kultury prowadzących działalność w różnych formach, lub podziału instytucji kultury (art. 1 pkt. 14 ustawy zmieniającej). Koreluje to z zmianą art. 13 ust. 7 u.o.b. , zgodnie z którym biblioteki mogą być łączone z innymi instytucjami kultury, jeżeli połączenie nie spowoduje uszczerbku w wykonywaniu dotychczasowych działań (art. 4 pkt. 4c ustawy zmieniającej).

Połączenie wymaga zasięgnięcia opinii Krajowej Rady Bibliotecznej i właściwej wojewódzkiej biblioteki publicznej (art. 13 ust. 8 u.o.b ) oraz wydania zgody przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (art. 4 pkt. 4d ustawy zmieniającej). Organizator jest obowiązany na 6 miesięcy przed dniem wydania aktu o połączeniu, podziale lub likwidacji biblioteki podać do publicznej wiadomości informację o swoim zamierzeniu wraz z uzasadnieniem (art. 4 pkt. 4a ustawy zmieniającej). Opinia Krajowej Rady Bibliotecznej o zamiarze połączenia jest jak najbardziej przydatna tym bardziej, że instytucja ta zobowiązana jest w myśl art. 7 ust. 1 pkt. 1 u.o.b. do opiniowania aktów prawnych dotyczących bibliotek.

Nie będzie możliwe połączenie biblioteki i instytucji kultury bez zgody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, co budzi uzasadnione wątpliwości. Rozwiązanie to zmierza do "odstraszenia" przyszłych wnioskodawców od tego typu działań. Z brzmienia przepisu wynika, że o tym, czy dojdzie do połączenia tych instytucji, zadecyduje w ostateczności naczelny organ administracji rządowej - minister - a nie samorząd terytorialny. Samorząd terytorialny jest podmiotem administracji zdecentralizowanej i w myśl art. 16 ust. 2 Konstytucji z 1997 r. uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej, a przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Zatem samorząd terytorialny w tym przypadku, nawet jeśli poweźmie zamiar połączenia tych instytucji, to i tak musi uzyskać zgodę ministra, co w efekcie pozbawia go możliwości decyzyjnych w tym zakresie.

Ustawa zmieniająca nie porusza kwestii proceduralnych związanych z wydaniem zgody na połączenie tych instytucji przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Czy urzędujący w Warszawie minister, reprezentujący interes ogólny, posiada większą wiedzę na ten temat, niż samorząd terytorialny, który wykonuje zadania publiczne bezpośrednio w terenie, dla swoich członków? Czy odmowa wydania zgody będzie mogła być zaskarżona do Wojewódzkie Sądu Administracyjnego? Dlaczego ustawodawca nie zdecydował się na powierzenie tych zadań wojewodzie, który w myśl art. 152 ust. 1 Konstytucji jest przedstawicielem Rady Ministrów w województwie? W efekcie minister staje się jedynym arbitrem rozstrzygającym powyższe kwestie, niewiele pozostawiając do powiedzenia samym wspólnotom terytorialnym, czy też reprezentującym je organom stanowiącym i kontrolnym.

Prawne możliwości łączenia bibliotek z instytucjami kultury wejdą w życie dopiero 12 miesięcy od ogłoszenia ustawy (art. 13 pkt. 2 ustawy zmieniającej). W związku z tym, że ustawę przekazano Prezydentowi i Marszałkowi Senatu 4 lipca br., to na wejście nowych przepisów w życie należy jeszcze trochę poczekać.

Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. Nr 85, poz. 539 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (t.j. Dz.U. z 2001 r., Nr 13, poz. 123 z późn. zm.)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z. Nr 78, poz. 483 ze zm.)