W uchwale rada gminy określiła zasady udzielania dotacji z budżetu gminy na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. Kolegium RIO badając uchwalę wszczęło postępowanie nadzorcze.

W ocenie kolegium rada gminy w uchwale nieprawidłowo określiła zakres podmiotowy, stanowiąc, że o udzielenie dotacji na dofinansowanie prac przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków może ubiegać się osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna będąca właścicielem lub posiadaczem takiego zabytku. Stosownie do art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami , w trybie określonym odrębnymi przepisami dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków może być udzielona przez organ stanowiący gminy na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale, przy czym przy ustaleniu tych zasad organ stanowiący zobowiązany jest uwzględnić obowiązujące przepisy dotyczące normowanego zagadnienia. Odpowiednio do dyspozycji art. 71 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami , w zakresie sprawowania opieki nad zabytkami osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna posiadająca tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego finansuje prowadzenie prac konserwatorskich restauratorskich i robót budowlanych przy tym zabytku. Kolegium zwróciło uwagę, iż rada gminy ustalając krąg podmiotów uprawnionych do ubiegania się o udzielenie dotacji z budżetu gminy, ustaliła, że o dotację może ubiegać się także "posiadacz zabytku". Powołany art. 71 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określa ogólną zasadę finansowania opieki nad zabytkami przez prawnych dysponentów zabytków. Dla podmiotowego zakresu obowiązku finansowania opieki nad zabytkami nie ma znaczenia status prawny dysponenta zabytku, a jedynie to, czy przysługuje mu do niego określony tytuł prawny. Nie ma przy tym znaczenia, czy jest to tytuł prawny w postaci prawa rzeczowego, takiego jak prawo własności albo ograniczone prawo rzeczowe, np. użytkowanie, czy też w postaci prawa umownego, np. wynikającego z umowy dzierżawy. Z zestawienia tytułów prawnych wymienionych w powołanym przepisie wynika zatem, że obowiązki w zakresie finansowania opieki nad zabytkami nie obciążają faktycznych posiadaczy zabytków. Posiadanie przedstawia się jako stan faktyczny określonego władztwa nad rzeczą i nie może być utożsamiane z tytułem prawnym, o którym mowa w art. 71 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami . Posiadanie rzeczy, w tym nieruchomości, jako faktyczne władztwo nad nimi jest niezależne od tytułu prawnego, na podstawie którego jest ono wykonywane. Z powyższego wynika, że posiadacz samoistny nie musi być właścicielem rzeczy, a więc podmiotem któremu przysługuje prawo własności do danej rzeczy. Możliwe są więc sytuacje, w których kto inny jest właścicielem rzeczy, kto inny zaś jej posiadaczem i wówczas obowiązek finansowania opieki nad zabytkiem spoczywał będzie na właścicielu. W ramach kompetencji określonej w art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami  rada gminy nie posiadała uprawnień do określenia szerszego kręgu podmiotów mogących ubiegać się o dotacje, niż ustalony w art. 71 tej ustawy.

Rada gminy uchwaliła, że dotacja niewykorzystana lub wykorzystana niezgodnie z warunkami umowy podlega zwrotowi na rachunek urzędu gminy najpóźniej do końca roku budżetowego wraz z odsetkami jak od zaległości podatkowych, zgodnie z warunkami umowy dotacji. Kolegium RIO stwierdziło, iż w myśl art. 251 ust. 1 i 3 ustawy o finansach publicznych  dotacje udzielone z budżetu jednostki samorządu terytorialnego w części niewykorzystanej do końca roku budżetowego podlegają zwrotowi do budżetu tej jednostki w terminie do dnia 31 stycznia następnego roku. W przypadku gdy termin wykorzystania dotacji jest krótszy niż rok budżetowy, niewykorzystana część dotacji podlega zwrotowi w terminie 15 dni po upływie terminu wykorzystania dotacji. Z powyższych zapisów wynika, że dotacja niewykorzystana podlegać będzie zwrotowi wraz z odsetkami jak od zaległości podatkowych dopiero, jeżeli zostanie zwrócona po terminach określonych przepisami ustawy o finansach publicznych, a odsetki naliczane będą dopiero od dnia następującego po upływie terminów zwrotu. W związku z powyższym uchwalenie przez radę gminy obowiązku zwrotu niewykorzystanej dotacji wraz z odsetkami jak od zaległości podatkowych w terminie najpóźniej do końca roku budżetowego, stanowi istotne naruszenie ustawy o finansach publicznych. Kolegium RIO stwierdziło, że zapis uchwały określający zasady zwrotu dotacji wykorzystanej niezgodnie z przeznaczeniem - najpóźniej do końca roku budżetowego, narusza istotnie postanowienia art. 252 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy o finansach publicznych , zgodnie z którymi dotacje udzielone z budżetu jednostki samorządu terytorialnego wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem podlegają zwrotowi do budżetu wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, w ciągu 15 dni od dnia stwierdzenia powyższej okoliczności, a w przypadku gdy termin wykorzystania dotacji, o których mowa wyżej, jest krótszy niż rok budżetowy, podlegają one zwrotowi w terminie 15 dni po upływie terminu wykorzystania dotacji.

Nadto rada gminy w uchwale postanowiła, że w przypadku stwierdzenia wykorzystania dotacji niezgodnie z umową, nieprzedstawienia sprawozdania w terminie, nieterminowego zwrotu niewykorzystanej dotacji albo podania nieprawdziwych lub niepełnych informacji we wniosku o dotację, podmiot traci prawo do ubiegania się o dotację z budżetu gminy przez kolejne trzy lata. W ocenie kolegium nałożenie na podmiot dotowany powyższej sankcji nastąpiło bez podstawy prawnej. Zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami , organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może podjąć uchwałę określającą zasady udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, w trybie określonym odrębnymi przepisami. Zapis powyższy odsyła do przepisów ustawy o finansach publicznych . Przywołany akt prawny nie zawiera postanowień odnośnie sankcji utraty prawa do ubiegania się o dotację z budżetu jednostki samorządu terytorialnego przez kolejne trzy lata. Podejmując uchwałę w sprawie zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków na podstawie art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami , rada gminy nie miała umocowania prawnego do ustanowienia sankcji nieprzewidzianej w przepisach ustawy o finansach publicznych, która istotnie narusza cytowany przepis prawa.

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.)
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. nr 162, poz. 1568 ze zm.)

Zobacz orzeczenie:
Uchwała Regionalnej Izby Obrachunkowej w Rzeszowie z dnia 4 maja 2010 r., sygn. akt X/1831/10