Determinanty wyboru źródeł finansowania inwestycji przez jednostki samorządu terytorialnego

Realizacja projektw inwestycyjnych przez jednostki samorządu terytorialnego (jst) wymaga wyboru źrdeł ich finansowania,

Realizacja projektów inwestycyjnych przez jednostki samorządu terytorialnego (jst) wymaga wyboru źródeł ich finansowania, do których należą między innymi: dochody budżetowe, udział mieszkańców oraz podmiotów prywatnych w realizacji inwestycji publicznej, nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych, środki funduszy celowych, środki z funduszy pomocowych z zagranicy, kredyty, pożyczki, leasing, czy środki z emisji obligacji komunalnych. Można więc zauważyć, że jst dysponują znaczącymi możliwościami finansowania różnorodnych przedsięwzięć społeczno-ekonomicznych na swoim obszarze. O właściwym wyborze określonego instrumentu decyduje jednak szereg czynników, które można podzielić, jak wskazuje M. Jastrzębska, na czynniki:
- zewnętrze,
- wewnętrzne oraz
- wynikające z konstrukcji danego instrumentu finansowego.

Do pierwszej grupy czynników, tj. zewnętrznych, należy zaliczyć sytuację makroekonomiczną w kraju, a w tym w szczególności aspekty funkcjonowania rynku finansowego, tj. stopień reagowania stóp procentowych na zjawiska ekonomiczne, polityczne czy społeczne, rentowność bonów skarbowych itp. Istotną determinantą jest również faza cyklu koniunkturalnego, w której znajduje się dane państwo. Spowolnienie gospodarcze może w dużym stopniu ograniczyć dochody własne jst, w tym dochody podatkowe, co obniża ich potencjalną zdolność do realizacji inwestycji ze środków własnych. W tej sytuacji samorządy terytorialne mogą mieć również problemy ze zgromadzeniem wystarczającej wysokości wkładu własnego w procesie absorpcji środków pomocowych z zagranicy, a inwestorzy mogą nie być zainteresowani zakupem emitowanych obligacji komunalnych. Poza tym przekroczenie określonych wielkości relacji państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto (procedury ostrożnościowe i sanacyjne) może zmusić jst do zmniejszania udziału wydatków inwestycyjnych, jak również zewnętrznych form finansowania inwestycji. Stąd władze samorządowe powinny śledzić stopień zadłużenia państwa, bowiem w niedalekiej przyszłości może okazać się, że zaplanowane przez nie inwestycje (a co się z tym wiąże potrzeba zaciągnięcia kredytu), trzeba będzie odłożyć w czasie, właśnie ze względu na konsekwencje przekroczenia określonych wysokości państwowego długu publicznego. Dodatkowo zmiany legislacyjne (np. nakładanie nowych zadań na jst czy zmiany w przepisach podatkowych – np. ulga z tytułu wychowywania dziecka) mogą wprowadzać niepewność na rynku co do przyszłego kształtowania się struktury dochodów i wydatków jst. Przepisy prawa promują również, w niektórych sytuacjach, wykorzystywanie określonych źródeł finansowania inwestycji. Przykładowo nabycie środków trwałych na zasadach leasingu nie wpływa na wzrost wskaźników zadłużenia jst.

Z kolei czynniki wewnętrzne wynikają z ekonomicznych, społecznych i politycznych zasad funkcjonowania poszczególnych samorządów terytorialnych. Już sama sytuacja finansowa danego samorządu może przesądzać o wyborze określonego źródła finansowania inwestycji. Dla przykładu: wysoki poziom wskaźnika zadłużenia ogółem, niski poziom wolnych środków (dochody ogółem minus wydatki bieżące) i nadwyżki operacyjnej (dochody bieżące minus wydatki bieżące) bądź brak jej występowania już samo w sobie ograniczają możliwość zaciągania dodatkowych kredytów i pożyczek. Stąd takiej jednostce pozostaje przede wszystkim wygospodarowanie środków własnych bądź absorpcja środków unijnych. W procesie finansowania inwestycji przez jst ważne jest także zaangażowanie społeczności lokalnej. Władze samorządowe powinny więc włączyć społeczeństwo i organizacje lokalne w różnorodne inicjatywy gospodarcze. Co więcej zmiany polityczne w organach jst bądź kłopoty budżetowe z lat ubiegłych w wielu przypadkach zmniejszają zdolność do wykorzystywania określonych instrumentów finansowych. Należy bowiem w tym miejscu wspomnieć, że w procesie oceny zdolności kredytowej jednostki samorządu terytorialnego przez banki komercyjne uwzględniane są jakościowe czynniki jej działalności (np. stabilność koalicji rządzącej, wykształcenie członków organów stanowiących i wykonawczych). Do grupy czynników wewnętrznych zalicza się również posiadanie przez samorządy terytorialne właściwych strategicznych planów rozwoju, wieloletnich planów inwestycyjnych i finansowych, jak również miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wynika to z faktu, że zaciąganie długookresowych kredytów, bądź emisja obligacji komunalnych z odległym terminem wykupu nie powinny zagrażać strategii i bieżącej działalności jst.

W konsekwencji decyzja o wykorzystaniu określonych źródeł finansowania inwestycji powinna wynikać z bieżących i strategicznych planów funkcjonowania danej jednostki. B. Filipiak do najistotniejszych czynników wewnętrznych, które wpływają na wybór źródła i sposoby finansowania działań inwestycyjnych jst, zalicza:
1) wielkość jst mierzona jej obszarem i liczbą mieszkańców;
2) położenie i zagospodarowanie przestrzenne;
3) potencjał gospodarczy (np. liczba podmiotów gospodarczych);
4) kondycja finansowa, ocena ratingowa, audytowa danego podmiotu;
5) zajmowana pozycja strategiczna;
6) stopień innowacyjności i proinwestycyjne zachowania;
7) styl, metody i techniki zarządzania;
8) umiejętności pracowników i kompetencje kadry zarządzającej;
9) kultura organizacyjna;
10) doświadczenia we współpracy z instytucjami finansowymi, otoczeniem biznesowym, organizacjami pozarządowymi oraz społeczeństwem lokalnym.

Z kolei do czynników wynikających ze źródła finansowania inwestycji należą między innymi: system ustalania oprocentowania kredytów, aspekty wykupu obligacji, wymagalny termin wykorzystania dotacji, system rozliczania środków unijnych itp.

Ponadto każdemu rodzajowi działalności i aktywności podejmowanej przez jst towarzyszy ryzyko, które może negatywnie oddziaływać na ich sytuacje finansową. Z tego powodu samorządy terytorialne powinny poszukiwać takich instrumentów finansowania projektów inwestycyjnych, które minimalizowałyby to ryzyko. Wybór określonego źródła finansowania przedsięwzięć gospodarczych przez jst jest zdeterminowany także przez kosztochłonność ewentualnych zabezpieczeń (np. w przypadku kredytu) oraz elastyczność danego produktu finansowego, np. możliwości karencji w spłacie kredytu.

W konsekwencji przy wyborze określonego sposobu finansowania inwestycji władze samorządowe mogą wyartykułować opisane powyżej czynniki i dokonać ich jakościowej oceny (np. wykorzystując analizę SWOT), tak aby wybrać optymalne źródło finansowania inwestycji.