Pytanie użytkownika Serwisu Budowlanego:
Gmina z wolnej ręki udzieliła zamówienia na poprawę jakości i efektywności oświetlenia ulicznego zlokalizowanego przy drogach na terenie administrowanym przez gminę. Zgodnie z art. 18 ust. 3 Prawa energetycznego do zadań gminy należy finansowanie oświetlenia znajdującego się na terenie gminy. Czy jest możliwość prawna, aby gmina poniosła koszty modernizacji (unowocześnienia) punktów oświetleniowych (lamp ulicznych), które nie należą do jej majątku?
Odpowiedź
Gmina może ponosić wydatki budżetu jedynie na zadania publiczne gminy określone w przepisach obowiązujących ustaw. Ponoszenie przez gminę kosztów modernizacji punktów świetlnych oświetlenia ulicznego, którego gmina nie jest właścicielem, nie jest zadaniem własnym gminy, o którym mowa w art. 18 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 3 pkt 22 ustawy z 10.04.1997 r. – Prawo energetyczne – dalej u.p.e.
Specyficzną sytuacją są przypadki, gdy właścicielem infrastruktury oświetleniowej jest zarządca drogi publicznej. Gmina może ponosić wówczas wydatki na pomoc finansową lub rzeczową na rzecz innego samorządu terytorialnego (w tym ponosić wydatki lub łożyć środki na rzecz zarządcy dróg powiatowych lub zarządcy dróg wojewódzkich). Gmina może również przekazywać środki finansowe na realizację zadań Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad.
Zgodnie z art. 216 ust. 2 ustawy z 27.08.2009 r. o finansach publicznym – dalej u.f.p., wydatki budżetu gminy są przeznaczone na realizację zadań gminy. W art. 18 ust. 1 pkt 3 ustawy – Prawo energetyczne przewidziano zadanie własne gminy w postaci finansowania oświetlenia znajdujących się na terenie gminy ulic, placów i dróg publicznych. Pojęcie „finansowanie kosztów oświetlenia” zastosowane w art. 18 ust. 1 pkt 3 u.p.e. zdefiniowane zostało w art. 3 pkt 22 u.p.e. Oznacza ono finansowanie kosztów energii elektrycznej pobranej przez punkty świetlne oraz finansowanie kosztów budowy i utrzymania punktur świetlnych. Modernizacja punktów świetlnych, o której mowa w pytaniu, nie mieści się w pojęciu „budowa punktów świetlnych” ani w pojęciu „utrzymanie punktów świetlnych”. Przez „modernizację” należałoby rozumieć zwiększenie wartości i walorów eksploatacyjnych istniejącego punktu świetlnego.
Jeśli właścicielem oświetlenia i punktów świetlnych jest gmina, to modernizacja punktów świetnych mieściłaby się w ogólnych zadaniach własnych w zakresie mienia komunalnego gminy.
Odmienna sytuacja zachodzi wówczas, gdy właścicielem punktów świetlnych nie jest gmina. Wydatki na modernizację oznaczałyby wówczas łożenie na cudze mienie, które co do zasady nie jest wydatkiem dopuszczonym do finansowania z budżetu gminy. Prawo zna jednak sytuacje, w których łożenie w cudze mienie, jako przysporzenie korzyści materialnej osobie trzeciej, jest możliwe do sfinansowania z budżetu gminy.
Jeśli opisane w pytaniu oświetlenie stanowiłoby własność powiatu lub samorządu województwa, jako zarządcy drogi publicznej, to gmina może udzielać województwu i powiatowi pomocy finansowej (dotacja celowa) lub pomocy rzeczonej (wydatek bezpośredni budżetu gminy) na podstawie art. 216 ust. 5 i art. 220 u.f.p. w związku z art. 10 ust. 2 ustawy z 8.03.1990 r. o samorządzie gminnym – dalej u.s.g. Jeśli oświetlenie stanowiłoby własność Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad (oświetlenie, jako element drogi krajowej), to gmina może przekazać środki finansowe na zadania GDDKiA na podstawie art. 19 ust. 4 (zdanie 2) ustawy z 21.03.1985 r. o drogach publicznych – dalej u.d.p., w związku z art. 216 ust. 3 u.f.p.
Z odmienną sytuacją mamy do czynienia, gdy właścicielem oświetlenia przy ulicach, placach drogach publicznych, jest zakład energetyczny. W obowiązującym prawie brak jest przepisu umożliwiającego gminie dokonanie wsparcia finansowego na rzecz zakładu energetycznego. Z zakładem energetycznym w granicach zasady swobody umów z art. 353(1) ustawy z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny – dalej k.c., gmina może zawrzeć umowę barterową o świadczenia wzajemne (ekwiwalentne), które ze strony gminy polegałyby na sfinansowaniu nakładów na zamówioną przez gminę modernizację punktów świetlnych, po czym następowałoby przeksięgowanie nakładów na rzecz zakładu energetycznego, świadczącego wobec gminy na równowartość świadczenia otrzymanego od gminy.
Warto podkreślić, iż liczne wystąpienia gmin doprowadziły do wydania stanowiska Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych z 25.04.2008 r. w sprawie oświetlenia dróg publicznych przez gminy. W stanowisku tym podkreślono, że łożenie przez gminę w majątek zakładu energetycznego nie mieści się w zadaniach gminy ani w zadaniu własnym z art. 18 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 3 pkt 22 u.p.e. Dopuszczono ewentualnie zawieranie umów o świadczenia wzajemne z uwzględnieniem obowiązku stosowania ustawy – Prawo zamówień publicznych z dnia 29.01.2004 r.
Czy z budżetu gminy można pokryć koszty modernizacji oświetlenia, którego właścicielem nie jest gmina?
Gmina może ponosić wydatki budżetu jedynie na zadania publiczne gminy określone w przepisach obowiązujących ustaw. Specyficzną sytuacją są przypadki, gdy właścicielem infrastruktury oświetleniowej jest zarządca drogi publicznej.
