Ustawa o samorządzie gminnym  pozwala na tworzenie w gminach jednostek niższego rzędu – jednostek pomocniczych, którymi mogą być sołectwa, dzielnice, osiedla lub inne jednostki. Każda jednostka pomocnicza posiada swoje organy wykonawcze (sołtys, zarząd dzielnicy lub osiedla) oraz uchwałodawcze (zebranie wiejskie, rada dzielnicy lub osiedla).

Działalność w organach jednostek pomocniczych jest w zasadzie działalnością społeczną – jest nieodpłatna. Jedyna możliwość wprowadzenia pewnego rodzaju wynagrodzenia dla członków organów jednostek pomocniczych zawarta jest w art. 37b ustawy o samorządzie gminnym . Zgodnie z nim rada gminy może podjąć uchwałę, w której ustanowi zasady, na jakich przewodniczącemu organu wykonawczego jednostki pomocniczej będzie przysługiwała dieta oraz zwrot kosztów podróży służbowej (ust. 1). Rada może również ustanowić zasady, na jakich członkom organu wykonawczego jednostki pomocniczej oraz członkom rady dzielnicy (osiedla) lub rady sołeckiej będzie przysługiwała dieta lub zwrot kosztów podróży służbowej (ust. 2). Żadne inne, niż dieta i zwrot kosztów podróży, rekompensaty za działalność organów jednostek pomocniczych nie są możliwe (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 września 2001 r., sygn. II SA 1593/01, LEX nr 53382).

W Sejmie został przedłożony poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym (druk nr 2074), który zmierza do zmiany art. 37b ustawy o samorządzie gminnym i wprowadzenia powszechnej rekompensaty w postaci diety dla przewodniczących organów wykonawczych jednostki pomocniczej (sołtysów). Według projektu dieta powinna być zróżnicowana w zależności od ilości mieszkańców sołectwa i wynosić od 100 do 250 zł miesięcznie (ust. 1), przy czym nie przysługiwałaby za czas, w którym sołtys pełni funkcję przez mniej niż połowę dni tego miesiąca (ust. 2). Kwota diety winna być corocznie waloryzowana od dnia 1 marca o wysokość wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w poprzednim roku kalendarzowym, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (ust. 4). Źródłem finansowania diety ma być w całości budżet państwa, a wójt ma ją wypłacać (ust. 3).

Oprócz tego projekt przewiduje zmianę treści i przeniesienie obecnie obowiązującego (zawartego w art. 37b ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym ) upoważnienia do wydania uchwał przez rady gminy w ten sposób, że rada gminy będzie mogła postanowić o zwrocie kosztów podróży służbowej (jak dotychczas) oraz o diecie dodatkowej, oprócz tej finansowanej z budżetu (ust. 5 według projektu). Źródłem finansowania dodatkowej diety powinien być zapewne budżet gminy. Natomiast treść upoważnienia zawartego obecnie w art. 37b ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym pozostanie bez zmian, tyle że znajdzie się w ust. 6.

W uzasadnieniu projektu czytamy, że sołtysi pełnią swoje obowiązki społecznie, jednak społeczne uznanie nie zawsze jest adekwatne do wysiłku i rozmiaru prac włożonych w zapewnienie prawidłowego funkcjonowania sołectwa. Przemiany strukturalne polskiej wsi i nowe zadania związane z integracją polskiego rolnictwa z Unią Europejską, poszerzyły zakres zadań sołtysów. Dlatego nie sposób w dalszym ciągu opierać funkcjonowania organu jakim jest sołtys, wyłącznie na społecznej pasji. Projektodawcy uznali, że praca sołtysów powinna być, chociaż częściowo, rekompensowana w formie finansowej. Zgodnie z założeniami projektu na realizację wypłat diet należy zabezpieczyć ok. 98 mln. zł z budżetu państwa.

Ocena czy idea przyświecająca projektodawcom jest słuszna może być różna – można z pewnością przywołać wiele argumentów za, jak i przeciw. Niemniej, złożony do Sejmu projekt posiada wiele wad i jeżeli ma się stać obowiązującym prawem, to należy go niezwłocznie poprawić. Jako przykłady wadliwych rozwiązań można podać chociażby niejasne brzmienie ustępu 1. Z jednej strony mowa w nim o przewodniczących organów wykonawczych jednostek pomocniczych bez rozróżnienia na to, jaka to jednostka, z drugiej strony – następuje zawężenie jedynie do sołtysów i sołectw. Aby uniknąć niepotrzebnych wątpliwości interpretacyjnych należy jednoznacznie sformułować brzmienie tego przepisu. Istotnym brakiem nowelizacji jest nieokreślenie trybu przekazywania środków z budżetu państwa przeznaczonych na wypłatę diet.

Ponadto, skutkiem projektowanej nowelizacji będzie utrata mocy dotychczasowych uchwał rad gmin w sprawie diet i zwrotów kosztów podróży. Zgodnie z zasadą walidacyjną obowiązującą w polskim prawie, a wyrażoną w § 32 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz. U. Nr 100, poz. 908), uchylenie lub zmiana przepisu upoważniającego do wydania aktu wykonawczego powoduje utratę mocy aktów wydanych na tej podstawie. Nowelizacja art. 37b ust. 1 i 2 ustawy o samorządzie gminnym nadaje im zupełnie nową treść, zatem akty wykonawcze tracą swoje podstawy prawne. Nie ma większych wątpliwości co do aktów wydanych na podstawie ust. 1, bowiem to upoważnienie zostało przeniesione w nowelizacji do ust. 5 w zmienionej treści. Natomiast kontrowersje może budzić ocena obowiązywania aktów wydanych na podstawie obecnego ust. 2, bowiem to upoważnienie zostało w niezmienionej treści przeniesione do ust. 6 według nowelizacji. Niemniej, rygorystyczne zastosowanie reguły wyrażonej w § 32 Zasad techniki prawodawczej według jej literalnego brzmienia będzie skutkowało utratą mocy uchwał rad gmin. Jeżeli nie jest to zamierzone działanie projektodawców, wówczas należy uwzględnić to w projekcie nowelizacji i dodać jeszcze jeden przepis, zachowujący w mocy dotychczasowe akty wykonawcze wydane na podstawie art. 37b ust 1 lub 2 ustawy o samorządzie gminnym , aby przeciąć wszelkie możliwe wątpliwości.



Zapraszamy do zapoznania się z projektem ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym (druk nr 2074).



Przydatne materiały:

 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)