Czasami projektant sprawuje nadzór autorski, nie będąc autorem projektu

Zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie dostrzeżony został problem dotyczący sprawowania nadzoru autorskiego przez projektanta, który nie jest autorem projektu budowlanego.

Wyklarowały się w powyższym zakresie dwa rozbieżne stanowiska:
- dopuszczające możliwość wykonywania usługi nadzoru autorskiego przez osobę inną niż sam projektant,
- negujące dopuszczalność przyjęcia rozwiązania, o jakim mowa powyżej.

Problem powyższy wynikł ze stanów faktycznych, w których zamawiający uczynili przedmiotem zamówienia jedynie wykonanie projektu budowlanego bez nałożenia na wykonawcę obowiązku sprawowania nadzoru autorskiego na etapie prowadzenia robót budowlanych (o ile taka potrzeba została stwierdzona przez inwestora lub właściwy organ vide art. 20 ust. 1 pkt 4 Prawa budowlanego).

Zagadnienie dotyka następujących obszarów prawa:
- prawa zamówień publicznych (dalej p.z.p.),
- prawa budowlanego,
- prawa autorskiego.

W aspekcie dotyczącym p.z.p. poruszano kwestię udzielania zamówienia na usługę sprawowania nadzoru autorskiego w trybie zamówienia z wolnej ręki, z przywołaniem przesłanki, o której stanowi art. 67 ust. 1 pkt 1 lit. b pzp tj. możliwości świadczenia tylko przez jednego wykonawcę z przyczyn związanych z ochroną praw wyłącznych. Owymi prawami wyłącznymi w przedmiotowym przypadku są autorskie prawa osobiste projektanta, o ile rzecz jasna powstały projekt ma przymiot utworu w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a sytuacja taka nie zawsze musi mieć miejsce (vide wyrok SA w Poznaniu z dnia 9 listopada 2006 r., I Aca 490/06).

Pierwotnie orzecznictwo KIO zdawało się potwierdzać prawidłowość stosowania tego trybu opierając się na przesłance w postaci niezbędnej tożsamości autora projektu budowlanego i osoby, która ma sprawować nadzór autorski (tak np. w uchwale KIO/KD 57/12).

Późniejsze wyroki KIO usankcjonowały jednakże praktykę odmienną, potwierdzoną dodatkowo w opinii UZP z dnia 8 lutego 2012 r. Sankcjonując praktykę sprawowanie nadzoru autorskiego przez osobę inną niż osoba projektanta, UZP oparł się na następującej argumentacji:

- w przypadku ochrony prawno-autorskiej projektów architektoniczno-budowlanych dostrzeżono różnicę pomiędzy nadzorem autorskim sprawowanym przez twórców w stosunku do innych kategorii utworów, w odniesieniu do których sprawowanie nadzoru autorskiego jest wyłącznie prawem osobistym autora, a nie jego obowiązkiem jaki usankcjonowany jest w prawie budowlanym; nadzór autorski unormowany w prawie budowlanym ma przymiot lex specialis w relacji do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
- art. 44 ust. 1 pkt 3 Prawa budowlanego nakładający na inwestora obowiązek bezzwłocznego poinformowania o zmianie projektanta sprawującego nadzór autorski jest przepisem umożliwiającym inwestorowi każdoczesną zmianę osoby projektanta sprawującego nadzór autorski,
- sprawowanie nadzoru autorskiego przez „nowego” projektanta doprowadzi co prawda do rozłamu pomiędzy autorem wykonanej dokumentacji projektowej a przysługującymi mu osobistymi prawami autorskimi, jednakże rozłam ten będzie zgodny z obowiązującymi przepisami prawa.

W kontekście opinii UZP należy zastanowić się czy wykładnia art. 44 ust. 1 pkt 3 Prawa budowlanego nie jest wykładnią zbyt daleko idącą. Możliwym jest wszakże twierdzenie, że dopuszczalność zmiany osoby projektanta sprawującego nadzór autorski, została przez ustawodawcę przewidziana dla sytuacji wyjątkowych, które łączą się z fizyczną niemożliwością sprawowania nadzoru np. w postaci choroby obłożnej lub śmierci projektanta.

Nie do przecenienia jest również argument wskazujący na szczególną więź podmiotową projektanta z utworem, obejmującą najpełniejszą znajomość rzeczonego projektu, zamysłu co do przyjętych rozwiązań etc. Rozdzielenie ról projektanta i osoby sprawującej nadzór autorski może zatem doprowadzić do braku spójności projektu na dalszych etapach procesu inwestycyjnego, ze względu a brak jednolitości koncepcyjnej w sytuacji modyfikacji treści projektu.

Należy również podkreślić, że przywołana opinia UZP była przedmiotem wyraźnej krytyki ze strony samorządów zawodowych i organizacji zrzeszających m in. architektów, urbanistów, inżynierów budownictwa, które zwróciły uwagę również na istotne zagadnienie dotyczące ewentualnej odpowiedzialności za błędy projektowe wynikłe w przypadku rozdzielenia funkcji.

Reasumując, należy zgodzić się z opinią UZP w części, w jakiej wskazuje na konieczność przeprowadzania postępowań o udzielenie zamówień publicznych na wykonanie projektu budowlanego, obejmujących jednocześnie sprawowanie nadzoru autorskiego przez autora projektu budowlanego. W aktualnym stanie prawnym, pomimo zasadnych wątpliwości natury pragmatycznej, należy pogodzić się z praktyką prowadzenia odrębnych postępowań, których przedmiotem jest wyłącznie sprawowanie nadzoru autorskiego, należy jednak sugerować interwencję ustawodawcy poprzez usankcjonowanie konieczności przeprowadzania jednego postępowania na sporządzenie projektu i sprawowanie nadzoru autorskiego.