Biorąc pod uwagę, jak ważna jest pozycja ławnika w wymiarze sprawiedliwości, który pełni funkcję tożsamą z funkcją sędziego zawodowego, czynności wyboru powinny być przeprowadzone szczególnie starannie. Ławnicy uczestniczą w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, w rozpoznawaniu spraw przed sądami w pierwszej instancji (chyba że ustawy stanowią inaczej) oraz w rozstrzyganiu spraw na równi z sędziami. W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

Wybory ławników gminy przygotowują jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej. Kwestię procedury wyboru ławników reguluje dział IV, rozdział 7 Ławnicy, ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych ( Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 z późn. zm.) [ Prawo o ustroju sądów powszechnych ].

W dniu wczorajszym, tj. 12 maja br. Senat przyjął bez poprawek uchwaloną w dniu 15 kwietnia 2011 r. ustawę o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych co oznacza, że wybory odbędą się wg nowych zasad.

Należy mieć nadzieję, że ustawa wejdzie w życie w terminie umożliwiającym zastosowanie jej przepisów do całej procedury wyboru ławników. Jest to możliwe pod warunkiem niezwłocznego podpisania jej przez Prezydenta RP oraz ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

Nowe zasady wyboru ławników wprowadzają dość istotne różnice, warto jest więc je przybliżyć.

W pierwszej kolejności, w nieprzekraczalnym terminie do 31 maja 2011 r. właściwi prezesi sądów okręgowych powinni poinformować rady gminne o liczbie wybieranych ławników do określonych sądów. Jest to czynność obarczona obecnie największym ryzykiem, gdyż nie wiadomo czy nowelizacja wejdzie w życie przed tą datą. Co prawda nie dotyczy ona zasad przygotowywania tej informacji jednakże z chwilą jej otrzymania rada gminy zobowiązana jest przyjmować zgłoszenia kandydatów, które nowa ustawa zmienia bardzo istotnie. Przypuszczalnie jest to spory kłopot dla prezesów sądów. Rady gmin, dopóki nie otrzymają tej informacji, nie mogą podejmować żadnych czynności związanych z wyborami. Trudno sobie wyobrazić, że zgłoszenia np. do 10 czerwca br. będą dokonywane według starej ustawy zaś po tej dacie według nowej.

Zakładając, że proces legislacyjny nowelizacji zakończy się w odpowiednim terminie, według nowych zasad do dnia 30 czerwca 2011 r.:
1) prezesi właściwych sądów;
2) stowarzyszenia, inne organizacje społeczne i zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisów prawa, z wyłączeniem partii politycznych;
3) co najmniej pięćdziesięciu obywateli mających czynne prawo wyborcze, zamieszkujących stale na terenie gminy dokonującej wyboru
- zgłaszają kandydatów na ławników.

Zgłoszenia kandydatów, które wpłyną do rady gminy po 30 czerwca 2011 r. pozostaną bez dalszego biegu (czyli nie zostaną przez radę rozpatrzone), co rada gminy stwierdza w drodze uchwały. Przywrócenie terminu do zgłoszenia kandydatów jest niedopuszczalne.

Zgodnie z art. 158 Prawa o ustroju sądów powszechnych , kandydatem na ławnika może być osoba, która spełnia następujące wymogi formalne:
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
2) jest nieskazitelnego charakteru;
3) ukończyła 30 lat;
4) jest zatrudniona, prowadzi działalność gospodarczą lub mieszka w miejscu kandydowania co najmniej od roku;
5) nie przekroczyła 70 lat;
6) jest zdolna, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków ławnika;
7) posiada co najmniej wykształcenie średnie.

Do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy ławnikiem powinna być wybrana osoba wykazująca szczególną znajomość spraw pracowniczych.
Ławnikiem można być tylko w jednym sądzie.

Zgodnie z selekcją negatywną przeprowadzoną w art. 159. § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych , ławnikiem nie mogą być:
1) osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze;
2) osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego;
3) funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw i wykroczeń;
4) adwokaci i aplikanci adwokaccy;
5) radcy prawni i aplikanci radcowscy;
6) duchowni;
7) żołnierze w czynnej służbie wojskowej;
8) funkcjonariusze Służby Więziennej;
9) radni gminy, powiatu i województwa.

Do zgłoszenia kandydata na ławnika dokonanego na karcie zgłoszenia dołącza się dokumenty opatrzone aktualną datą nie wcześniejszą niż 30 dni przed dniem zgłoszenia:
1) informację z Krajowego Rejestru Karnego dotyczącą zgłaszanej osoby;
2) oświadczenie kandydata, że nie jest prowadzone przeciwko niemu postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe;
3) oświadczenie kandydata, że nie jest lub nie był pozbawiony władzy rodzicielskiej a także, że władza rodzicielska nie została mu ograniczona ani zawieszona;
4) zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia, wystawione przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej w rozumieniu przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania funkcji ławnika;
5) dwa zdjęcia zgodne z wymogami stosowanymi przy składaniu wniosku o wydanie dowodu osobistego.

Do zgłoszenia kandydata na ławnika dokonanego przez stowarzyszenie, organizację społeczną lub zawodową, zarejestrowaną na podstawie przepisów prawa, dołącza się również odpis z Krajowego Rejestru Sądowego albo odpis lub zaświadczenie potwierdzające wpis do innego właściwego rejestru lub ewidencji dotyczące tej organizacji, opatrzony aktualną datą nie wcześniejszą niż trzy miesiące przed dniem zgłoszenia.

Do zgłoszenia kandydata na ławnika dokonanego przez obywateli dołącza się listę osób zawierającą imię (imiona), nazwisko, numer ewidencyjny PESEL, miejsce stałego zamieszkania i własnoręczny podpis każdej z pięćdziesięciu osób zgłaszających kandydata. Osobą uprawnioną do składania wyjaśnień w sprawie zgłoszenia kandydata na ławnika przez obywateli jest osoba, której nazwisko zostało umieszczone jako pierwsze na liście.

Jeżeli zgłoszenia kandydatów nie będą spełniały wymagań formalnych, rada gminy podejmuje uchwałę o pozostawieniu ich bez dalszego biegu.

Sposób postępowania z dokumentami złożonymi radom gmin przy zgłaszaniu kandydatów na ławników, wzór karty zgłoszenia oraz sposób jego udostępniania określi w drodze rozporządzenia Minister Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa. Należy mieć przy tym na uwadze potrzebę udokumentowania przez podmioty zgłaszające spełnianie przez kandydatów na ławników wymogów określonych w ustawie, a także zapewnienia wyboru kandydatów o najwyższych walorach etycznych i intelektualnych, umożliwienia rzetelnej weryfikacji zgłoszeń i przejrzystości działań związanych ze zgłaszaniem kandydatów na ławników a przez określenie wzoru karty zgłoszenia i sposobu jego udostępniania – potrzebę ujednolicenia procedury zgłaszania, ułatwienia dostępu do wzoru i rozpatrywania zgłoszeń

Przed przystąpieniem do wyborów rada gminy uchwałą powołuje zespół, który przedstawia na sesji rady gminy swoją opinię o zgłoszonych kandydatach, w szczególności w zakresie spełnienia przez nich wymogów określonych w ustawie.

Rada gminy zasięga od komendanta wojewódzkiego Policji albo Komendanta Stołecznego Policji informacji o kandydatach na ławników. Informacje o kandydacie na ławnika Policja uzyskuje i sporządza na zasadach określonych dla informacji o kandydacie do objęcia stanowiska sędziowskiego.

Ławników rada gminy wybiera w głosowaniu tajnym.

Listę wybranych ławników wraz ze zgłoszeniami i załączonymi do nich dokumentami rady gmin, które dokonały ich wyboru, przesyłają prezesom właściwych sądów, najpóźniej do końca października. Spośród ławników znajdujących się na liście wybranych rady gmin wskazują ławników do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy.

Prezes sądu wręcza ławnikom zawiadomienie o wyborze, odbiera od nich ślubowanie i wpisuje ławnika na listę ławników oraz wydaje mu legitymację.

Już w najbliższym czasie na www.samorzad.lex.pl procedura wyboru ławników na kadencję 2012 – 2015 wraz z wzorami dokumentów dla samorządów gminnych.

Pobierz zestawienie wprowadzonych zmian (.pdf)
Pobierz projekt ustawy (.pdf) 

Podyskutuj o tym temacie na FORUM

Pisaliśmy o tym również:
Wybory ławników 2011: ocena zgłoszeń kandydatów na ławników - wzory dokumentów
Stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości pogłębia chaos w sprawie wyboru ławników
Wybory ławników czyli spóźnienie albo falstart
Prezydent podpisał zmianę przepisów o ławnikach sądowych
Co z wyborem ławników?
Wybory ławników pod presją czasu
Radni samorządowi nie zostaną ławnikami
Ławnikiem nie zostanie radny gminy, powiatu i województwa

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych ( Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 z późn. zm.)