Przypomnijmy: w rządowym projekcie transpozycji art. 18 dyrektywy 2019/790, nakazującego zapewnienie twórcy prawa do odpowiedniego i proporcjonalnego wynagrodzenia z tytułu udzielania licencji lub przeniesienia prawa, uznano, że zasada ta jest już w prawie polskim zrealizowana przez art. 43 Prawa autorskiego. Oparty był on na założeniu, że prawo do słusznego wynagrodzenia przysługuje twórcy tylko, gdy w umowie nie zostało ono określone, a umowa nie ma charakteru nieodpłatnego. Inaczej ujmując: „wynagrodzenie odpowiedni i proporcjonalne” przysługuje tylko w przypadku pominięcia jego regulacji w umowie. Natomiast według stanu projektu nowelizacji prawa autorskiego na dzień 8 lipca 2024 [dalej: projekt] art. 43 pr. aut. ma następujące brzmienie:
- Jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.
- Wynagrodzenie powinno być godziwe i odpowiednie do zakresu udzielonego prawa, charakteru i zakresu korzystania oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu.
- Domniemywa się, że wynagrodzenie proporcjonalne do przychodów z korzystania z utworu spełnia wymogi, o których mowa w ust. 2.
Prawo twórcy do wynagrodzenia
W świetle aktualnego brzmienia projektu twórca ma zawsze prawo do wynagrodzenia „godziwego i odpowiedniego”, chyba że w umowie przesądzono jej nieodpłatność. Wydaje się, że jest to rozwiązanie sensowne, biorąc pod uwagę, że często eksploatacja utworu nie wiąże się z uzyskiwaniem przychodów pokrywających koszty producenta lub wydawcy. Tzw. klauzula bestselerowa z art. 44 pr. aut. zapewnia tu wynagrodzenie twórcy wobec zaistnienia istotnych korzyści u nich. Ale konstrukcja i redakcja proponowanych przepisów jest nie do akceptacji.
Na początku należy zgłosić zastrzeżenia terminologiczne uniemożliwiające porządną wykładnię proponowanej nowelizacji. Dlaczego użyto sformułowania w art. 43 ust. 2 projektu wynagrodzenie „godziwe i odpowiednie” zamiast przyjętych kryteriów w art. 18 dyrektywy 2019/790: „odpowiednie i proporcjonalne”. Jeżeli nawet uznać [a tak chyba trzeba], że określenie „godziwe i odpowiednie” jest równoznaczne z sformułowaniem „odpowiednie i proporcjonalne”, to powstaje zagadka, jak rozumieć sformułowanie z art. 43 ust. 3 projektu że „wynagrodzenie proporcjonalne do przychodów z korzystania z utworu spełnia wymogi, o których mowa w ust. 2”, a zatem że przesłanka „proporcjonalności” z tego przepisu obejmuje godziwość i odpowiedniość wynagrodzenia. Nie jest możliwa sensowna wykładnia tego przepisu, chyba że zostanie przyjęte, że słowo „proporcjonalność” w nim użyte ma inne znaczenie niż na gruncie art. 18 dyrektywy 2019/790, przy czym oczywiście nie wolno uznać, że chodzi tu o dowolne związanie wysokości wynagrodzenia z korzyściami korzystającego – konieczna jest właściwa [słuszna] proporcja. Niewątpliwie redakcji analizowanego przepisu należy zarzucić wyjątkową nieudolność.
Czytaj też: Prof. Markiewicz: Parodia dzieła nie zawsze zgodna z prawem autorskim >
Trudności wywoła także stosowanie tego przepisu, gdyż ustawodawca zapomniał określić, w jaki sposób ten przepis ma być egzekwowany. Czy chodzi tu o uprawnienie twórcy do występowania o zmianę treści umowy, czy bezpośrednie roszczenie kompensacyjne, czy też - co najbardziej prawdopodobne – o wydanie orzeczenia sądowego stwierdzającego obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli [art. 64 k.c.]. Rozstrzygnąć trzeba będzie także, czy i ewentualnie w jakim zakresie, nowa regulacja obejmuje umowy, w których nieodpłatność dotyczy tylko niektórych pól eksploatacji; wydaje się, że wówczas w tym zakresie, w jakim umowa przewiduje nieodpłatność brak wymogu zapewnienia wymogów z art. 43 projektu.
Kwestia wynagrodzenia postumownego
I wreszcie należy zastanowić się, jak łącznie interpretować analizowane przepisy z unormowaniem wynagrodzenia postumownego, a więc przysługującego twórcy i artyście wykonawcy od korzystającego, nie będącego stroną umowy. Obecnie chodzi tu głównie o art. 70 ust. 21 pr. aut. [w projekcie znacznie poszerzony ze względu na streaming utworów i reemisję], a także o streaming utrwalenia artystycznego wykonania z art. 86a projektu. W szczególności powstają następujące pytania: Czy dla stwierdzenia istnienia umownego wynagrodzenia „godziwego i odpowiedniego” z art. 43 ust. 2 projektu ma znaczenie wynagrodzenie postumowne? Czy nie powstaje problem podwójności wynagrodzenia, gdy w umowie z twórcy z producentem jest przewidziane wynagrodzenie umowne za postacie eksploatacji objęte wynagrodzeniem postumownym?
W tekście tym pominięto analizę proponowanych wynagrodzeń postumownych, gdyż problem ten zasługuje na odrębne omówienie.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
