W uzasadnieniu rząd wychodzi od wskazania, że związek partnerski to opcja, z której chętnie skorzystają pary heteroseksualne pozostające w związkach nieformalnych i nie zamierzające brać ślubu. Jednocześnie w dalszej części podkreśla, że potrzeba uchwalenia takiej ustawy wynika z konieczności wykonania wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia z 12 grudnia 2023 r. Przybyszewska i inni przeciwko Polsce (skarga nr 11454/17 i 9 innych). ETPCz stwierdził naruszenie przez Polskę art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284). Z wyroku tego wynika, że Polska jest zobowiązana do zapewnienia ram prawnych umożliwiających parom tej samej płci odpowiednie uznanie i ochronę ich związku. ETPCz wziął pod uwagę, że w państwach członkowskich Rady Europy jest wyraźna, stała tendencja do prawnego uznawania par osób tej samej płci.
Będzie rejestrowany związek partnerski?>>
Dr Mateusz Wąsik: Polskie prawo musi uznać związki jednopłciowe>>
Minimum strasburskie
- Projekt ustawy wypełnia minimum strasburskie - ocenia dr Mateusz Wąsik, adwokat i doradca podatkowy. - Poprzez minimum mam tutaj na myśli minimalny standard ochrony, której domaga się ETPCz od państw-stron Konwencji. Trybunał z oczywistych względów nie wskazuje, jakie partykularne prawa mają zostać nadane osobom partnerskim, ograniczając się do jasnego komunikatu: ochrona ma być adekwatna, nie może być iluzoryczna, i powinna być systemowa - wskazuje.
Cena promocyjna: 41.7 zł
|Cena regularna: 139 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 55.6 zł
Podkreśla, że chodzi o minimum, bo nikt nie zakazuje Polsce np. zalegalizować małżeństw par tej samej płci. - Tego jednak nie przewiduje projektowana ustawa, co stanowi pewien kompromis i ostrożne rozwiązanie problemu, z którym borykamy się od dziesięcioleci - mówi dr Wąsik.
Jak zawrzeć związek partnerski?
Rejestrowany związek partnerski będą mogły zawrzeć dwie osoby, które ukończą 18. rok życia, bez względu na płeć. Rejestrowany związek partnerski będzie miał wpływ na stan cywilny osoby, w związku z tym zapewnienie o braku przeszkód do jego zawarcia będzie składane przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, a kierownik urzędu stanu cywilnego oceni zdolność do jego zawarcia i dokona wpisu do rejestru związków partnerskich. Tylko kierownik urzędu stanu cywilnego, posiadający dostęp do rejestru stanu cywilnego, będzie mógł to zrobić.
- Wynika to z wielu powodów, ale w głównej mierze dotyczy bezpieczeństwa aktu stanów cywilnego. Procedury rejestracji w USC są określone przepisami i zapewniają jednolitość postępowania. To także rozwiązanie bezpieczne i mniej kosztowane. Jeśli tworzymy nowy akt stanu cywilnego, urzędnik będzie miał większą możliwość zapobieżenia przestępstwu międzynarodowej bigamii, bo fakt pozostawania w związku partnerskim będzie odnotowany w akcie stanu cywilnego. Takie rozwiązanie jest tańsze i nie przerzuca obowiązku urzędów państwowych na inne podmioty, jak np. notariusze. Jest też tańsze i praktyczne z punktu widzenia samych osób partnerskich - podkreśla dr Mateusz Wąsik.
Projekt zakłada, że osoby będące w związku partnerskim będą mogły nosić wspólne nazwisko, będące dotychczasowym nazwiskiem jednej z nich. Każda z osób w związku partnerskim będzie mogła również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć je z dotychczasowym nazwiskiem drugiej osoby w związku partnerskim. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie będzie mogło składać się z więcej niż dwóch członów. Osoby, które zawarły małżeństwa z osobami tej samej płci za granicą, będą miały możliwość złożenia kierownikowi urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że małżeństwo zawarte za granicą wywoływać będzie w Polsce takie skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie związku partnerskiego. Złożenie takiego oświadczenia jest więc de facto formą zawarcia związku partnerskiego. Kierownik USC sporządzi na tej podstawie polski akt zawarcia związku partnerskiego.
- Dosyć krótki jest rozdział dotyczący praw i obowiązków osób w związku partnerskim (rozdział 3, artykuły 5-8): osoby w tym związku mają równe prawa i obowiązki wynikające z zawarcia tego związku, a partnerzy są obowiązani do zaspokajania uzasadnionych wzajemnych potrzeb; przysługuje także prawo do mieszkania - wskazuje prof. Grzegorz Krawiec z Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
Domyślna rozdzielność majątkowa
Inaczej niż w małżeństwie – z chwilą zarejestrowania związku partnerskiego osoby w związku partnerskim będzie łączyć ustrój rozdzielności majątkowej. Każda z osób w związku partnerskim będzie zachowywać zarówno majątek nabyty przed zawarciem związku partnerskiego, jak i majątek nabyty później. Każda z osób będzie zarządzać samodzielnie swoim majątkiem.
Będzie to można jednak zmienić umową zawartą w formie aktu notarialnego (umowa majątkowa partnerska). Ustanowi ona wspólność majątkową (wspólność partnerską) obejmującą przedmioty majątkowe określone w tej umowie (wspólny majątek partnerski). Umowa taka będzie mogła poprzedzać zarejestrowanie związku partnerskiego. Osoba w związku partnerskim będzie mogła powoływać się względem innych osób na umowę majątkową partnerską, gdy jej zawarcie będzie tym osobom wiadome. Osoby w zarejestrowanym związku partnerskim będą mogły przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego ustanowić także rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Strony będą zobowiązywać się w niej do zapewnienia osobie w związku partnerskim, której dorobek będzie mniejszy niż dorobek drugiej osoby w związku partnerskim, możliwości żądania po ustaniu związku partnerskiego wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa.
Czytaj również w LEX: Transkrypcja aktu małżeńskiego osób tej samej płci w Polsce > >
Rozwodu nie będzie, wystarczy oświadczenie
Związek partnerski łatwiej będzie też rozwiązać - nie trzeba będzie iść do sądu, wystarczy oświadczenie dwóch lub jednej strony złożone przed kierownikiem USC. Inaczej ukształtowany zostanie również obowiązek alimentacyjny - przez rok po ustaniu związku partnerskiego byłe osoby partnerskie będą zobowiązane do wzajemnej alimentacji, jeżeli jedna z nich znajdzie się w niedostatku. Obowiązek ten dotyczył będzie sytuacji, gdy doszło do rozwiązania związku partnerskiego zarówno na mocy oświadczenia jednej ze stron, jak i zgodnego oświadczenia stron. Obowiązek alimentacyjny będzie wygasał po upływie roku oraz na skutek zawarcia przez osobę uprawnioną małżeństwa lub nowego związku partnerskiego. Wygaśnięcie tego obowiązku nie będzie stanowić jednak przeszkody do wydania przez sąd rozstrzygnięcia o świadczeniach alimentacyjnych należnych za okres, w którym znajdował on zastosowanie.
Żadnych praw do przysposobienia dziecka
Zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami rząd nie zamierza w żaden sposób ułatwić parom jednopłciowym (które nie mogą zawrzeć małżeństwa) przysposobienia dzieci. Jedyne ustępstwo to prawo do uczestniczenia w sprawowaniu bieżącej pieczy nad wspólnie z nią zamieszkującym dzieckiem, pozostającym pod władzą rodzicielską drugiej z osób w związku partnerskim, oraz w jego wychowaniu, chyba że sprzeciwi się temu którekolwiek z rodziców wykonujących władzę rodzicielską nad tym dzieckiem. Uprawnienie to będzie wiązać się z obowiązkiem kierowania się dobrem dziecka oraz poszanowaniem jego godności i praw. Osoba w związku partnerskim, która będzie uczestniczyć w sprawowaniu pieczy nad małoletnim dzieckiem drugiej osoby w związku partnerskim, powinna mieć prawo do podejmowania decyzji w codziennych, bieżących sprawach dziecka.
Zwolnienia podatkowe i wspólne rozliczanie
Ustawa przyznaje również osobom pozostającym w związku partnerskim prawo do dziedziczenia ustawowego (na analogicznych zasadach, co w przypadku małżonka), reprezentowania się przed różnymi organami, a także zwolnienie z obowiązku składania zeznań obciążających drugą osobę partnerską. - Osoby partnerskie będą mogły dziedziczyć po sobie bez konieczności sporządzania testamentu. Należy pamiętać, że tylko 13 proc. populacji decyduje się na sporządzenie takiego. Taki zapis ustawowy pozwoli rozwiązać wiele problemów par żyjących dzisiaj w związkach nieformalnych. Co cieszy, taki zapis na gruncie kodeksu cywilnego idzie w parze ze zmianami w systemie podatkowym, co również czyni zadość postulatom - wskazuje Mateusz Wąsik. Projekt zakłada dodanie osób w związku partnerskim do katalogu osób uprawnionych do zwolnienia z podatku od spadków i darowizn, o którym mowa w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. W ten sposób osoby żyjące w związkach partnerskich będą mogły skorzystać ze zwolnienia z opodatkowania nabycia własności rzeczy i praw z tytułu dziedziczenia, darowizny, zachowku, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, nieodpłatnej renty, użytkowania czy służebności. Ponadto, osoby w związku partnerskim będą zaliczone do I grupy podatkowej, którą tworzą członkowie najbliższej rodziny.
Cena promocyjna: 41.7 zł
|Cena regularna: 139 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 55.6 zł
Osoby pozostające w związku partnerskim będą mogły wspólnie rozliczać podatek - w celu zapobieżenia nadużywania instytucji związku partnerskiego wyłącznie dla preferencji podatkowych, warunki do wspólnego opodatkowania dochodów są analogiczne jak w przypadku małżonków, a mianowicie dla celów złożenia wspólnego rozliczenia podatkowego osób w związku partnerskim konieczne jest istnienie wspólnoty majątkowej, a także pozostawanie w związku partnerskim przez cały rok.
Zobacz w LEX: Zabezpieczenie prawne związków partnerskich > >
Związki partnerskie i co dalej?
Jak podkreśla prof. Krawiec, to, czy zmiany wejdą w życie, zależy od rozstrzygnięć i ustaleń politycznych. - Wydaje się jednak, że wcześniej czy później odpowiednie regulacje prawne wejdą w życie (zapewne w zmienionym kształcie). Podkreślenia jednak wymaga, że jeżeli już przepisy o rejestrowanych związkach partnerskich staną się prawem obowiązującym, to rozpocznie się „batalia” o wprowadzenie małżeństw także dla osób tej samej płci. Będzie to w polskich warunkach wymagało jednak zmiany Konstytucji RP - wskazuje. Jego zdaniem kolejnym etapem będzie więc dyskusja o zalegalizowaniu małżeństw osób tej samej płci.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.