Chodzi tutaj o wariant tzw. zażalenia poziomego, rozszerzonego na obszar kompetencji sądów pierwszej instancji przez wprowadzenie możliwości zażalenia do innego składu sądu pierwszej instancji. Zagadnienie zażalenia na takie zarządzenie na gruncie przepisów obowiązujących przed nowelizacją z 2019 r. nie było unormowane pozytywnie.

Czytaj w LEX: Nowy model postępowania zażaleniowego ze szczególnym uwzględnieniem zażalenia poziomego – problemy praktyczne >

Zażalenia poziome miały co do zasady usprawnić i przyspieszyć pracę sądów. Ministerstwo Sprawiedliwości wskazywało przy tym, że dzięki nim nie będzie konieczności np. przekazywania tomów akt do sądów drugiej instancji. Ale luki w kodeksie sprowokowały wiele pytań. Jednym z nich zajęła się Izba Cywilna 2 lica br.

Czytaj: Zażalenia poziome będą mniej dotkliwe - MS poprawia przepisy>>
 

Odrzucenie zabezpieczenia

Sąd Rejonowy w Koninie rozważał, czy jest legitymowany do przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego, które musi powstać przy rozpoznawaniu apelacji albo zażalenia. Doszedł do wniosku, że skoro art. 397 § 1 i art. 741 § 2 k.p.c. stanowią o rozpoznawaniu zażalenia, to odpowiedź na to pytanie jest twierdząca.

Według tych przepisów sąd rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów. Zażalenie rozpoznaje sąd, który wydał zaskarżone postanowienie.

Czytaj w LEX: Zażalenie dewolutywne a zażalenie poziome w postępowaniu cywilnym >

Sąd w Koninie stwierdził, że decyzja dotycząca odrzucenia zażalenia na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia, jako w istocie formalna i niebędąca efektem rozpoznania zażalenia, powinna być uzewnętrzniona w procesowej postaci postanowienia wydanego przez jednego sędziego, przedstawił jednak w tym zakresie pewne wątpliwości.

Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Dopuszczalność przedstawienia Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego w postępowaniu zażaleniowym >

 

Do tej pory - jeden sędzia

Znowelizowany ustawą z 4 lipca 2019 r.  art. 397 k.p.c. nie zawiera wyjątków, dotychczas wprost wskazanych w tym przepisie, w których sąd rozpoznający zażalenie wydawał postanowienie w składzie jednego sędziego (art. 397 § 2 k.p.c. w dotychczasowym brzmieniu). Eliminacja tych wyjątków może oznaczać, że obecnie w ramach postępowania zażaleniowego wyłączono całkowicie orzekanie sądu w składach innych niż skład trzyosobowy.

Problem jednak nie rozwiązuje się, gdyż ustawa nowelizująca w zasadzie dosłownie przeniosła treść zdania pierwszego z § 2 art. 397 k.p.c. do nowego przepisu § 3 art. 397 k.p.c., pozwalającego na zastosowanie przepisów o postępowaniu apelacyjnym.

Czytaj w LEX: Postępowanie zażaleniowe po nowelizacji KPC >

Skłoniło to pytający Sąd Rejonowy do rozważania, czy także na mocy odesłania przewidzianego w art. 397 § 3 k.p.c. dopuszczalne jest zastosowanie tego przepisu do postępowania zażaleniowego i uznanie, że w postępowaniu zażaleniowym wydanie na posiedzeniu niejawnym orzeczenia stanowiącego skutek oceny tego zażalenia innej niż jego meritum (np. odrzucenie zażalenia), może czy wręcz musi nastąpić w składzie jednoosobowym.

Zobacz w LEX: Postępowanie zażaleniowe po nowelizacji KPC w praktyce - szkolenie online >

 Trzech sędziów odrzuca zażalenie

Izba Cywilna w składzie siedmiu sędziów podjęła uchwałę, że zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia odrzuca sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, w składzie trzech sędziów (art. 741 § 2 k.p.c.).

Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy uznał, że nakaz rozpoznania zażalenia w składzie trzech sędziów, o którym stanowi art. 741 § 2 in fine k.p.c., obejmuje nie tylko orzekanie o istocie sprawy w postępowaniu zażaleniowym, lecz także o dopuszczalności tego środka zaskarżenia w postępowaniu zabezpieczającym.

Stoi to na przeszkodzie stosowaniu w tym zakresie jednoosobowego składu sądu w postępowaniu apelacyjnym na posiedzeniu niejawnym. 

Czytaj w LEX: Zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji w postępowaniu cywilnym >

Zażalenie poziome są uzupełniające

Instytucja zażalenia poziomego dotyczy spraw drobniejszych, czyli na:

  • odmowę zwolnienia z kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowę ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie;
  • rygor natychmiastowej wykonalności;
  • wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnięcia skargi o wznowienie postępowania;
  • stwierdzenie prawomocności orzeczenia;
  • skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka
  • odmowę uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia;
  • w przedmiocie zabezpieczenia
  • zwrot zaliczki, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz wynagrodzenie biegłego, mediatora i należności świadka, a także koszty przyznane w nakazie zapłaty, jeżeli nie wniesiono środka zaskarżenia od nakazu.

W ten sam sposób rozpatrywane są zażalenia m.in. na oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego, jak i zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem. Inne składy sądu pierwszej instancji mają także rozpatrywać zażalenie na odrzucenie zażalenia i odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego.

Sygnatura akt III CZP 36/20, uchwała 7 sędziów z 2 lipca 2021 r.

Zobacz procedurę w LEX: Badanie dopuszczalności zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji do innego składu tego sądu - wymagania formalne, wymagania fiskalne, zachowanie terminu >