Skarga konstytucyjna dotyczyła zasad, na jakich osoba zatrzymana w oparciu o przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia uczestniczy w posiedzeniu sądu rozpatrującego zażalenie na jej uprzednie zatrzymanie.
Ważne względy uzasadniają pozbawienie wolności
Sędziowie wzięli pod uwagę, że z konstytucyjnego punktu widzenia zatrzymanie stanowi krótkotrwałe pozbawienie wolności osobistej. Tymczasem każde, choćby krótkotrwałe, pozbawienie wolności musi być uzasadnione dostatecznie ważkimi względami, służącymi realizacji celów konstytucyjnie legitymowanych, a także proporcjonalne.
Przepisy dopuściły stosowanie takiego środka przymusu wobec sprawców czynów niekwalifikowanych jako przestępstwa, lecz uznanych za wkroczenia z uwagi na mniejszą społeczną szkodliwość. Treść skargi konstytucyjnej dotyczył jedynie takich wykroczeń, których popełnienie może prowadzić jedynie do ukarania karą pieniężną (grzywną).
Trybunał nie dostrzegł dostatecznie ważkich względów, aby dopuścić możliwość stosowania przez organy niesądowe środka przymusu, stanowiącego dla osoby obwinionej o popełnienie wykroczenia znacznie poważniejszą dolegliwość (krótkotrwałe pozbawienie wolności) niż kara, jaką orzec może sąd (uiszczenie grzywny).
Nie ma uzasadnienia do ingerencji w sferę wolności
TK stwierdził przede wszystkim, że sprawne rozpatrzenie sprawy o wykroczenie w ramach postępowania przyspieszonego, z którym zatrzymanie jest funkcjonalnie powiązane, nie stanowi samo w sobie dostatecznego uzasadnienia ingerencji w sferę wolności osobistej.
Jest tak tym bardziej w sytuacji, w której ustawodawca pozostawił organom niesądowym nadmierną swobodę decydowania o tym, że sprawa ma być rozpatrzona w postępowaniu przyspieszonym. Na gruncie przepisów, które były poddane ocenie Trybunału, ustalenie przez te organy, że osoba obwiniona przebywa czasowo na terytorium Polski, stanowi właściwie wyłączną podstawę stosowania zatrzymania i skierowania sprawy na postępowanie przyspieszone.
Gdyby obwinionym o popełnienie takiego samego wykroczenia była osoba mającą miejsce stałego pobytu na terytorium Polski, sprawa musiałaby, co do zasady, zostać rozpatrzona w postępowaniu zwyczajnym, w wypadku którego stosowanie zatrzymania nie jest przewidziane przez ustawodawcę.
Czytaj też: Prawo do sądu nie oznacza prawa do wnoszenia niedopuszczalnych zażaleń
Zobowiązanie do stawienia się sprawcy w sądzie
Trybunał uznał, że stosowanie zatrzymania w sprawach objętych zakresem zaskarżenia nie było niezbędne ani w celu zagwarantowania udziału w rozprawie przed sądem sprawcy wykroczenia przebywającego jedynie czasowo na terytorium Polski, ani w celu zapewnienia wykonania ewentualnie orzeczonej grzywny. Przede wszystkim, ustawodawca przewidział możliwość rozpatrzenia przez sąd sprawy o wykroczenie pod nieobecność osoby obwinionej.
Nawet w wypadku postępowania przyspieszonego przepisy przewidują możliwość podjęcia przez organ niesądowy decyzji o odstąpieniu od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia sprawcy do sądu i zobowiązania go do stawienia się w sądzie w wyznaczonym czasie i miejscu ze skutkiem wezwania. Zasadą jest więc ponoszenie odpowiedzialności za wykroczenia z tzw. wolnej stopy.
Wobec osoby, która jedynie czasowo przebywa na terytorium Polski, Policja i Straż Graniczna mogą podjąć decyzję o zatrzymaniu paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy.
Orzekanie pod nieobecność strony należy traktować jako wyjątek
Trybunał podzielił również zarzut skarżącego, iż niezagwarantowanie zatrzymanemu prawa do udziału w posiedzeniu sądu, na którym rozpatrywane jest zażalenie na zatrzymanie, narusza konstytucyjne standardy jawnego i sprawiedliwego postępowania sądowego, a także prawa do obrony. Podtrzymał tym samym poglądy wyrażone już wielokrotnie we wcześniejszych orzeczeniach.
Czytaj też: Prawie 3 tys. wniosków o skargi nadzwyczajne jest już u RPO
Z punktu widzenia konstytucyjnych wymogów składających się na prawo do sądu, udział w posiedzeniu osoby, o której prawach lub obowiązkach sąd orzeka, należy uznać za zasadę. Orzekanie pod nieobecność strony należy traktować jako wyjątek, który nie może być stosowany przez ustawodawcę w sposób ekstensywny.
Dostatecznej gwarancji prawa do udziału w czynnościach sądowych nie stanowi możliwość podjęcia przez sąd decyzji o udziale strony w posiedzeniu. Realizacja prawa do udziału w posiedzeniu sądu wymaga każdorazowego poinformowania strony lub jej pełnomocnika o terminie posiedzenia. Nie wyklucza natomiast rozpatrzenia sprawy pod nieobecności prawidłowo powiadomionej strony.
Zobacz też komentarz praktyczny: Postępowanie w sprawach o wykroczenia skarbowe
Cena promocyjna: 55.2 zł
|Cena regularna: 69 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
