Za uporczywe nękanie można orzec zakaz zbliżania do 15 lat

Anna B. została oskarżona o to, że od czerwca do lipca 2023 r. uporczywie nękała mężczyznę – Piotra P. (imiona zmienione).

Przychodziła do miejsca jego pracy, wysyłała wiadomości pocztą elektroniczną na adres stowarzyszenia oraz adres Prokuratury Rejonowej Częstochowa - Południe w Częstochowie, w których kierowała groźby pozbawienia życia. Mimo, że miała orzeczony sądownie wyrokiem Sądu Rejonowego w Częstochowie zakaz kontaktowania się oraz zbliżania się do Piotra P. Wiedziała też, że treść tych wiadomości dotrze do mężczyzny, co istotnie naruszało jego prywatność i wzbudziło w pokrzywdzonym uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia.

Jednak w czasie popełnienia czynu Anna B. miała znacznie ograniczoną zdolność do rozpoznania jego znaczenia i pokierowania swoim postępowaniem.

Był to czyn z art. 190a par. 1 k.k. czyli uporczywe nękanie. Zgodnie z tym przepisem kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby dla niej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do ośmiu lat.

W omawianym czasie Anna B. uszkodziła też samochód osobowy poszkodowanego, gdyż obrzuciła pojazd kamieniami. W wyniku czego uszkodzona została maska samochodu w jego przedniej części oraz pęknięta szyba. Straty oszacowano na 5 596,50 zł.

Zakaz zbliżania się na odległość 100 m

Sąd Rejonowego w Częstochowie 1 marca 2024 r. uznał oskarżoną za winną zarzucanych jej czynów. Nakazał naprawienie szkody oraz orzekł zakaz zbliżania się do oskarżyciela posiłkowego Piotra W. na odległość mniejszą niż 100 metrów oraz zakaz kontaktowania się z nim w jakikolwiek sposób osobiście i za pośrednictwem innej osoby lub z wykorzystaniem sieci teleinformatycznej - dożywotnio. A także – karę pozbawienia wolności na rok.

Ponadto orzeczony został wobec oskarżonej środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym.

Od tego wyroku apelację złożył obrońca oskarżonej, zarzucając rażącą niewspółmierność orzeczonych kar jednostkowych i w konsekwencji także i kary łącznej.

Obrońca zarzucił nieuwzględnienie przez sąd właściwości osobistych oskarżonej, tj. że jest ona osobą upośledzoną (wg specjalistów funkcjonującą na poziomie 10-letniego dziecka), wykazującą znaczne zaburzenia zdolności do funkcjonowania społecznego.

Biegli stwierdzili w dwóch poprzednich postępowaniach poczytalność w znacznym stopniu ograniczoną oraz niepoczytalność, co powinno uzasadniać orzeczenie kary w znacznie łagodniejszym rozmiarze.

Podnosząc ten zarzut, obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez wymierzenie oskarżonej wydatnie niższych kar pozbawienia wolności oraz w konsekwencji znacznie łagodniejszej kary łącznej, z uwzględnieniem nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Sąd Okręgowy w Częstochowie 13 czerwca 2024 r. utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.

Czytaj w LEX: Uporczywe nękanie jako nowy typ czynu zabronionego > >

Zakaz kontaktów maksymalnie na 15 lat

Od tego wyroku kasację na korzyść skazanej wywiódł Prokurator Generalny. Zarzucił on w tym zakresie rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa procesowego. Zdaniem PG sąd II instancji zaniechał rozpoznania apelacji obrońcy i w konsekwencji utrzymanie w mocy rażąco niesprawiedliwego rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego w zakresie środków karnych. Mimo, iż zapadło ono z rażącym naruszeniem przepisu prawa materialnego, a mianowicie art. 41a par. 3 k.k., polegającym na orzeczeniu wobec skazanej dożywotnio środków karnych w postaci:

zakazu zbliżania się do poszkodowanego na odległość mniejszą niż 100 metrów oraz
zakazu kontaktowania się z nim w jakikolwiek sposób osobiście i za pośrednictwem innej osoby lub z wykorzystaniem sieci teleinformatycznej,
sąd nie może orzec dożywotnio środków karnych, co obligowało sąd odwoławczy do zmiany rażąco niesprawiedliwego w tej mierze orzeczenia sądu I instancji przez określenie czasu trwania środków karnych orzeka się w latach, od roku do lat 15.

Podnosząc te zarzuty, autor kasacji wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu w Częstochowie do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy uznał, że kasacja była oczywiście zasadna, bo wyrok w zaskarżonej części zapadł ‎z rażącą i mającą istotny wpływ na jego treść obrazą przepisów prawa.

Izba Karna stwierdziła, że sądy obu instancji, orzekając wobec skazanej środki karne dożywotnio, wydały orzeczenia sprzeczne z art. 41a par. 3 k.k. Sędzia sprawozdawca przypomniał, że czas trwania środków karnych określa przepis art. 43 par. 1 k.k. Zgodnie z jego treścią, o ile ustawa nie stanowi inaczej, zakazy wymienione w art. 39 pkt 2b k.k. orzeka się w latach od roku do 15 lat.

Sprawdź również w LEX: Modyfikacja prawnokarnego modelu zwalczania przestępstwa stalkingu > >

Wyjątki od reguły

Od tej reguły ustawodawca przewidział wyjątek w art. 41a par. 3 k.k. Przepis ten stwarza możliwość dożywotniego orzeczenia określonych w nim zakazów, w tym też i zakazu zbliżania się oraz zakazu kontaktowania się, w razie ponownego skazania sprawcy w ściśle określonych w jego par. 2 warunkach - zaznaczył sędzia sprawozdawca Igor Zgoliński.

Zaliczają się do nich skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego (w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 października 2023 r.). Tymczasem oskarżona tych kryteriów nie spełniała, nie była bowiem uprzednio karana za występki należące do katalogu przestępstw, za które sąd może orzec środki karne dożywotnio. Także uporczywe nękanie nie należy do tego katalogu. Stąd też w pełni zasadne było twierdzenie, że wyrok skazujący zapadł z rażącym naruszeniem prawa materialnego.

Czytaj także w LEX: Poczucie zagrożenia oraz istotne naruszenie prywatności jako ustawowe znamiona przestępstwa stalkingu. Glosa do wyroku SN z dnia 29 marca 2017 r., IV KK 413/16 > >

Rażąca niesprawiedliwość

Sąd II instancji zobligowany był nie tylko do należytego rozpoznania apelacji, ale też do rozważenia z urzędu, niezależnie od zarzutów środka odwoławczego, czy utrzymanie w mocy zaskarżonego orzeczenia nie będzie rażąco niesprawiedliwe.

Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia sądu odwoławczego ma miejsce wtedy, gdy sąd ten pominął lub nie zauważył uchybień popełnionych przez sąd, które w sposób znaczący mogły stanowić o naruszeniu przez orzeczenie między innymi zasady sprawiedliwej represji. Tego rodzaju sytuacja wystąpiła w realiach tej sprawy. Dlatego, że wobec skazanej orzeczone zostały środki karne z określeniem czasu ich obowiązywania w sposób jaskrawo odbiegający od tego, który dopuszcza ustawa. Implikowało to niewątpliwą niesprawiedliwość orzeczenia, spełniającą kryteria do podjęcia stosownych działań korygujących z urzędu w instancji odwoławczej. Zignorowanie tego obowiązku przez sąd II instancji stanowiło podstawę do wydania przez Sąd Najwyższy orzeczenia kasatoryjnego w stosunku do zaskarżonej części wyroku.

Wyrok zapadł w następującym składzie orzekającym: Antoni Bojańczyk, Wiesław Kozielewicz oraz Igor Zgoliński - sprawozdawca.

Wyrok Izby Karnej SN z 20 lutego 2025 r., sygnatura akt IV KK 466/24

Nowość