Powódka pozwała Skarb Państwa - Starostę G. o zapłatę z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

SO zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 466.000 zł z odsetkami. Z ustaleń SO wynika, że spadek po zmarłej J.L. nabył w całości Skarb Państwa - Starosta G., który przekazał oddziedziczone gospodarstwo rolne Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Agencja sprzedała natomiast gospodarstwo za kwotę 80.000 zł. Kilka lat później sąd rejonowy zmienił postanowienie spadkowe po zmarłej J.L. i stwierdził, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne oddziedziczyła na podstawie testamentu U.W. Z kolei spadek po U.W. w całości odziedziczyła powódka. SO ustalił, że gospodarstwo rolne jest warte obecnie 466.000 zł.

Odpowiedzialność pozwanego

SO uznał, że to Skarb Państwa ponosi wobec powódki odpowiedzialność na podstawie art. 406 k.c. Zgodnie z tym przepisem, obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody. SO wskazał, że wobec zmiany postanowienia spadkowego, podmiotem obowiązanym do wydania powódce korzyści uzyskanych ze sprzedaży gospodarstwa rolnego jest Skarb Państwa - Starosta G. Zdaniem SO, pozwany powinien zwrócić powódce aktualną wartość gospodarstwa rolnego, a więc 466.000 zł.

Prawo spadkowe>>

Zmiana wyroku

SA zmienił wyrok SO w ten sposób, że obniżył zasądzoną kwotę do 80.000 zł. SA zaznaczył, że gospodarstwo rolne zostało sprzedane właśnie za kwotę 80.000 zł i tylko w tym zakresie pozwany bezpodstawnie się wzbogacił. SA zgodził się przy tym z SO, że pozwanym w niniejszym procesie powinien być Skarb Państwa - Starosta G., a nie Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Skarga kasacyjna

Pozwany w skardze kasacyjnej kwestionował wyrok w części uwzględniającej powództwo. Skarżący podkreślał m.in., że to nie on powinien być zobowiązany do zwrotu korzyści ze sprzedaży gospodarstwa rolnego, skoro sprzedaż gospodarstwa powstała na skutek działań Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w stosunku do powierzonego jej mienia.

Rozstrzygnięcie SN

Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną. Podkreślił, iż sądy obu instancji słusznie uznały, że to Skarb Państwa był podmiotem, który uzyskał bezpodstawną korzyść majątkową. To Skarb Państwa (reprezentowany przez Starostę G.) nabył spadek po J.L., która była właścicielką gospodarstwa rolnego. Starosta nie działa tu jako zastępca Skarbu Państwa, lecz jako jego organ, tak samo jak organy osób prawnych działają za te osoby w obrocie cywilnym.

Mienie powierzone

Skarb Państwa, jako osoba prawna, zasadniczo nie zarządza swoim majątkiem przy wykorzystaniu instytucji, z których korzystają uczestnicy powszechnego obrotu prawnego, ale czyni to na podstawie ustaw szczególnych. I tak Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, jako odrębna od Skarbu Państwa osoba prawna, obejmuje w zarząd mienie Skarbu Państwa i sprawuje zarząd tym mieniem na rzecz Skarbu Państwa - a zatem powierniczo. Agencja, obejmując we władanie składniki mienia Skarbu Państwa, wstępuje w prawa i obowiązki z nimi związane w stosunku do Skarbu Państwa oraz osób trzecich. W stosunkach prawnych dotyczących mienia oddanego jej w zarząd, po jego objęciu, Agencja działa zatem we własnym imieniu, lecz na rachunek Skarbu Państwa.

Bezpodstawne wzbogacenie Skarbu Państwa

W ocenie Sądu Najwyższego, oddanie nieruchomości w zarząd Agencji nie spowodowało, że spadkobiercą przestał być Skarb Państwa. W tej sytuacji do zwrócenia powódce korzyści majątkowej osiągniętej bez podstawy prawnej zobowiązany pozostaje Skarb Państwa jako wzbogacony kosztem powódki.

Wyrok Sądu Najwyższego z 12.12.2017 r., IV CSK 161/17, LEX nr 2428793.