Ustawy o biegłych jak nie było tak nie ma - RPO o powody pyta ministra

Wciąż nie ma całościowej ustawy dotyczącej biegłych sądowych, choć już kilka lat temu prace nad nią podjął resort sprawiedliwości. Niepokoi to m.in. Rzecznika Praw Obywatelskich, bo w jego ocenie taka regulacja zapewniłaby właściwe gwarancje konstytucyjnego prawa do sądu. Argumentuje, że sędziowie często opierają rozstrzygnięcia wyłącznie na opinii biegłych, bez ich samodzielnej i krytycznej analizy.

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek apeluje więc do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry o przyspieszenie prac nad projektem. - Opinie biegłych są niezwykle przydatne dla ustalenia okoliczności, które są niemożliwe dla sądu czy prokuratora z uwagi na konieczność posiadania wiedzy specjalistycznej. W praktyce dowód ten często jest oceniany przez sędziów jako rzetelny i niebudzący wątpliwości oraz przesądza o  rozstrzygnięciu procesu - zaznacza.

Czytaj: Narasta problem z biegłymi sądowymi, a MS zasłania się COVID-em>>

Problem z biegłymi odbija się na orzeczeniach

RPO dodaje, że czasami sądy - zamiast opierać się na własnej wiedzy i doświadczeniu - bezrefleksyjnie zdają się na opinie biegłych, nawet gdy jest ona niepełna. - Zdarza się, że sędziowie pytają biegłych nie tylko o fakty, ale też o rozstrzygnięcia prawne. Bywa, że przerzucają na biegłych prowadzenie postępowania dowodowego. Prowadzi to do sytuacji, gdy błędy biegłych wpływają na ocenę materiału dowodowego, na którym później sąd opiera się, orzekając o winie i karze. Na podstawie błędnej opinii sąd może również popełnić błąd polegający na wymierzeniu kary niewspółmiernej do rzeczywistego udziału oskarżonego w danym przestępstwie - podkreśla.

KOMENTARZ PRAKTYCZNY: Wynagrodzenia ławników i biegłych sądowych >

Opiera się przy tym na wynikach kontroli Najwyższej Izby Kontroli - „Funkcjonowanie biegłych w wymiarze sprawiedliwości”, raport pt. „Biegli sądowi w Polsce” wydany przez Helsińską Fundację Praw Człowieka oraz raport pt. „Ocena kompetencji biegłych sądowych. Oczekiwania i rekomendacje” projektu badawczego Forensic Watch. W publikacjach tych - jak dodaje - również wyrażano opinię o konieczności jak najszybszego wprowadzenia kompleksowej ustawy o biegłych sądowych.

- W ostatnich kilku latach RPO wielokrotnie zwracał uwagę Ministra Sprawiedliwości na pilną potrzebę uchwalenia kompleksowej ustawy o biegłych sądowych. Chodzi bowiem o zapewnienie obywatelom właściwej gwarancji prawa do sądu wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Z korespondencji z Ministrem Sprawiedliwości wynika, że resort – dostrzegając problemy związane z funkcjonowaniem biegłych sądowych – podjął decyzję o rozpoczęciu prac nad projektem ustawy. Ma ona regulować sprawy biegłych w jednym akcie normatywnym. Chodzi m.in. o ich powoływanie i weryfikację kwalifikacji w celu zapewnienia obywatelom dostępu do ekspertów o najwyższych kwalifikacjach merytorycznych i etycznych - dodaje.  

Czytaj: Dobry biegły pilnie poszukiwany, dobra ustawa pilnie potrzebna>>

Tymczasem projekt dotyczący informacji o biegłych

Tymczasem w wykazie prac legislacyjnych rządu pojawiły się założenia do nowelizacji Prawo o ustroju sądów powszechnych. Resort uzasadnia je tym, że obecnie obowiązujące regulacje dotyczące przetwarzania danych osobowych biegłych sądowych zawartych w Rejestrze Osób Biorących Udział w Postępowaniu Sądowym (ROBUS) stanowią podstawę do przetwarzania tych danych jedynie w zakresie udostępnionym na stronach internetowych sądów zgodnie z par. 122 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych. W praktyce są to: imię i nazwisko biegłego, specjalizacja oraz termin, do którego został ustanowiony - wskazano.

KOMENTARZ PRAKTYCZNY: Biegły sądowy a podatek od towarów i usług >

Dodano, że inne dane (np. adres do korespondencji, numer telefonu) zamieszczane są na tych listach jedynie za zgodą biegłego. W celu zamieszczenia w Rejestrze szerszego katalogu danych osobowych niezbędne jest dokonanie odpowiednich zmian legislacyjnych.

Z założeń wynika, że konieczna jest nowelizacja Prawa o ustroju sądów powszechnych. Projekt jak wskazano przewiduje:

• określenie formy prowadzenia rejestru biegłych sądowych przez prezesów sądów okręgowych na podstawie art. 157 ustawy;
• określenie roli prezesów sądów okręgowych w zadaniu prowadzenia listy biegłych sądowych w formie listy w systemie teleinformatycznym;
• określenie zakresu podmiotowego instytucji oraz osób, które mają dostęp do teleinformatycznych list biegłych sądowych, a także zakresu udostępnianych im informacji dotyczących tych biegłych;
• upoważnienie do określenia przez Ministra Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia bardziej szczegółowych regulacji dotyczących funkcjonowania systemu teleinformatycznego, w którym będą przetwarzane dane.

Ma też przewidywać dodanie przepisów stanowiących podstawę przetwarzania danych osobowych biegłych w zakresie: imienia i nazwiska biegłego, numeru PESEL, specjalizacji, tytułu lub stopnia naukowego, terminu, do którego biegły został ustanowiony, adresu do doręczeń oraz numeru telefonu i adresu poczty elektronicznej.

Biegli czekają na ustawę

Przypomnijmy, ponad dwa lata temu - o czym pisało jako pierwsze Prawo.pl - Ministerstwo Sprawiedliwości przesłało, m.in. szefom katedr kryminalistyki, założenia projektu nowej ustawy o biegłych. Zgodnie z nimi to dyrektor Instytutu Ekspertyz Sądowych im. prof. Jana Sehna w Krakowie miał powoływać i zawieszać biegłych, a także decydować, które instytucje naukowe lub specjalistyczne będą mogły wydawać opinie. Regulacja wzbudziła dużą krytykę, były kolejne spotkania przedstawiciela ministerstwa z biegłymi i w końcu sprawa ucichła.

Wiosną 2020 r. resort informował, że sytuacja związana z epidemią COVID-19 doprowadziła do znacznego zahamowania prac nad projektem. - Są na etapie analizy potrzeb i oczekiwań związanych z funkcjonowaniem biegłych - wskazywał. Wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł informował wówczas, że trwają prace m.in. ze środowiskiem lekarzy. Nieoficjalnie mówiło się, że dotyczyły choćby kwestii stawek, które skutecznie zniechęcają lekarzy do wydawania opinii.

PROCEDURA: Powoływanie biegłych sądowych z dziedzin medycyny >

- Apelujemy o ustawę od ponad sześciu lat i można powiedzieć, że MS ma do wszystkiego głowę, tylko nie do tej tematyki. A sytuacja z biegłymi jest obecnie jedną z głównych przyczyn przewlekłości postępowań sądowych, na co wskazuje nie tylko Rzecznik Praw Obywatelskich, ale także NIK i oczywiście strony postępowań - mówił wówczas portalowi Mirosław Wróblewski, dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.

Wiosną 2021 r. resort poinformował, że prac już nie ma. - Obecnie nie są prowadzone prace legislacyjne, ani analityczne zmierzające do zmiany ustawy o biegłych - wskazano w odpowiedzi dla Prawo.pl.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.