Sąd Rejonowy w Dzierżoniowie rozpatrywał zażalenie na postanowienie komornika sądowego i powziął wątpliwości co do rozumienia pojęcia "rozpoznaje".

Czytaj: Losowanie spraw w sądach przechodzi chrzest bojowy>>

Zdaniem Sądu Rejonowego, kluczowe dla określenia zakresu zastosowania art. 767(4) § 1 (1) k.p.c. jest ustalenie znaczenia użytego w nim czasownika „rozpoznaje”.

Trzech, nie jeden sędzia

Według tego przepisu zażalenie rozpoznaje sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, w składzie trzech sędziów. Sąd pytający zwraca uwagę, że jednak odwołanie się w tym zakresie do języka etnicznego nie rozstrzyga, czy na gruncie analizowanego przepisu zwrot „zażalenie rozpoznaje” obejmuje jedynie rozstrzygnięcie w przedmiocie zarzutów i wniosków sformułowanych w tym środku odwoławczym w odniesieniu do zaskarżonego postanowienia.

Termin „rozpoznaje” nie jest jednolicie interpretowany. W postępowaniu cywilnym zwrot „rozpoznawać sprawę” obejmuje analizę zarówno merytorycznego aspektu zgłoszonego żądania, jak również zagadnień procesowych, co zmierza do rozstrzygnięcia o zasadności żądania pozwu lub wniosku albo zakończenia postępowania w inny sposób, w tym także formalny. Przy takim rozumieniu należałoby przyjąć, że wyrażenie „zażalenie rozpoznaje” obejmuje zarówno jego
merytoryczne, jak i formalne załatwienie.
Ustawodawca nie ograniczył zakresu zastosowania tego przepisu tylko do rozpoznania „istoty zażalenia”, gdyż w ogóle nie używa takiego pojęcia w ramach regulacji dotyczących postępowania cywilnego.

Rozstrzygnięcie formalne

Przyjęcie, że określony w omawianym przepisie skład sądu jest właściwy również do wydania orzeczeń o charakterze formalnym, w tym odrzucenia zażalenia, prowadzi to do wniosku, iż postanowienie o odrzuceniu zażalenia, będąc decyzją o charakterze formalnym, nie stanowi rozpoznania zażalenia, więc sporny przepis nie ma do niego zastosowania. A na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. do określenia składu orzekającego w przedmiocie odrzucenia zażalenia w postępowaniu egzekucyjnym należy zastosować odpowiednio przepisy o procesie.
Unormowania dotyczące zażalenia w procesie nie zawierają regulacji w zakresie składu orzekającego w przedmiocie odrzucenia tego środka odwoławczego, a jedynie określają skład sądu rozpoznającego zażalenie, co nie obejmuje rozstrzygnięć o charakterze formalnym. Sięgając do stosowanych odpowiednio przepisów o apelacji można przyjąć, że wydanie orzeczenia o odrzuceniu zażalenia w postępowaniu egzekucyjnym powinno nastąpić w składzie jednoosobowym, przy czym zastosowanie pozajęzykowych sposobów wykładni także nie pozwala na kategoryczne rozstrzygnięcie tego zagadnienia. Wymaganie spójności systemu prawnego skutkuje tym, że do czynności sądowych o jednakowym charakterze i stopniu trudności należy ustanawiać taki sam skład.

Interpretacja celowościowa

W ten sposób można dojść do wniosku, że skoro o odrzuceniu apelacji na posiedzeniu niejawnym orzeka sąd w składzie jednego sędziego, to również postanowienie o odrzucenie zażalenia, które co do zasady następuje na posiedzeniu niejawnym, powinien wydawać sąd w takim samym składzie. Za takim rozwiązaniem przemawia argumentacja celowościowa – szybsze i sprawne podejmowanie decyzji oraz niwelowanie problemów organizacyjnych.

Z drugiej strony skupienie orzekania co do wszystkich aspektów określonego wniosku proceduralnego albo środka zaskarżenia w tym samym składzie sądu umożliwia kompleksową ich ocenę zarówno pod kątem formalnym, jak i ich zasadności merytorycznej, co pozwala na przyspieszenie postępowania (brak potrzeby innego składu). Wskazuje to, że zakres zastosowania art. 767 (4) § 1 k.p.c. obejmuje też orzeczenia o charakterze formalnym, w tym postanowienie o odrzuceniu zażalenia.
Rozważając problem podmiotowego ukształtowania tego składu, Sąd Rejonowy wskazał na wprowadzenie losowego przydziału spraw, mającego służyć realizacji prawa do sądu, niezależności i bezstronności sądu.

Losowy przydział sprawy

Sąd zauważył, że orzekać w sprawie może tylko sędzia, który został do niej przydzielony losowo. Przewodniczący wydziału jest obowiązany do jak najszybszego zarządzenia wyznaczenia przy u życiu systemu losowego przydziału spraw składu sądu, który wyda odpowiednie orzeczenie co do przedmiotowego zażalenia, a jedynie dodatkowo może podejmować czynności związane z nadaniem biegu temu środkowi odwoławczemu.

Czytaj: NSA: System losowania sędziów musi być jawny>>
 

Nie można odmówić takiego uprawnienia przewodniczącemu wydziału, skoro ma on obowiązek zapewnić sprawny przebieg postępowania międzyinstancyjnego, a przepisy kodeksu postępowania cywilnego przyznają kompetencje do podjęcia takich czynności nawet referendarzowi sądowemu. Jeżeli przewodniczący wydziału oceni, że zażalenie jest niedopuszczalne i zarządzi losowanie składu jednoosobowego, to tak wybrany skład sądu jest uprawniony do jego odrzucenia. Wątpliwości zachodzą, gdy został wylosowany skład trzech sędziów i dopiero ten skład stwierdził, że zażalenie podlega odrzuceniu.

 Sąd w takim składzie nie jest właściwy do wydania postanowienia, a obowiązujące przepisy nie zawierają wyraźnych regulacji prawnych określających, w jaki sposób w takiej sytuacji zapewnić właściwą obsadę osobową sądu orzekającego o odrzuceniu zażalenia.
Za najbardziej racjonalne uznano stanowisko, że w opisanej sytuacji o odrzuceniu zażalenia powinien orzec jeden z sędziów wylosowanych do jego rozpoznania. W świetle przepisów Prawa o ustroju sądów powszechnych, wylosowani sędziowie są powołani do rozpoznania danej sprawy jako całości, więc tak że do rozstrzygania o wszelkich jej aspektach, wątpliwe jest jednak, czy każdy członek składu orzekającego jest uprawniony do wydania takiego orzeczenia, czy tylko sędzia referent.

Każdy sędzia jest uprawniony

W wyniku wylosowania składu trzech sędziów do rozpoznania zażalenia, dochodzi jednocześnie do wyznaczenia składu jednoosobowego do wydawania w ramach postępowania zażaleniowego orzeczeń, dla których ustawa przewiduje taki skład, a tworzy go sędzia referent.
Można jednak bronić stanowiska, według sądu pytającego - że każdy sędzia wylosowany do rozpoznania zażalenia w zakresie orzekania w przedmiocie odrzucenia zażalenia ma takie samo uprawnienie, ponieważ każdy z nich jest wyznaczony zgodnie ustawą do rozpoznania tej sprawy. Zasada niezmienności składu odnosi się tylko do składu wylosowanego do rozpoznania sprawy, a nie do zakresu uprawnień poszczególnych członków tego składu w ramach postępowania w tej sprawie, tym bardziej kształtowanych w tym przypadku aktem prawnym rangi pod-ustawowej. Prowadzi to do wniosku, że każdy z członków trzyosobowego składu wyznaczonego do rozpoznania zażalenia może orzekać w przedmiocie odrzucenia zażalenia, ale wtedy pojawia się problem w jakim trybie i w jaki sposób należy dokonać wyboru sędziego z tego składu do wydania orzeczenia.

Uchwała trojga sędziów

Sąd Rejonowy w Dzierżoniowie przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie: Czy w postępowaniu egzekucyjnym sąd orzeka o odrzuceniu niedopuszczalnego z mocy ustawy zażalenia w składzie trzech sędziów, czy w składzie jednego sędziego?
A także - czy w przypadku, gdy w postępowaniu egzekucyjnym postanowienie o odrzuceniu niedopuszczalnego z mocy ustawy zażalenia wydaje sąd w składzie jednego sędziego, a został już wylosowany skład trzech sędziów do rozpoznania tego zażalenia, o jego odrzuceniu może orzec wyłącznie sędzia referent, czy którykolwiek z sędziów wylosowanych do tego składu?"


SN w Izbie Cywilnej podjął uchwałę: Zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji w postępowaniu egzekucyjnym odrzuca sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, w składzie trzech sędziów (art. 767 (4 ) § 1(1) k.p.c.).

Sąd Najwyższy obradował na posiedzeniu niejawnym w składzie SSN Karol Weitz (przewodniczący), SSN Monika Koba (sprawozdawca) oraz SSN Krzysztof Strzelczyk. Pisemne uzasadnienie ukaże się w terminie późniejszym.
 

Sygnatura akt III CZP 87/20, uchwała trzech sędziów z 7 grudnia 2021 r.