Kwestie te uregulowane są w Ustawie o Policji (art. 16 ust. 1) oraz z rozporządzeniu w sprawie określenia przypadków oraz warunków i sposobów użycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego.

I tak policjanci wykonujący zadania służbowe mogą stosować następujące środki przymusu bezpośredniego:

  • fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładniania bądź konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów,
  • pałki służbowe,
  • wodne środki obezwładniające,
  • psy i konie służbowe,
  • pociski niepenetracyjne miotane z broni palnej.

Co ważne, mogą je stosować jedynie w takim zakresie, aby osiągnąć efekt w postaci podporządkowania się wydanym poleceniom. 

Czytaj: 
Proces w sprawie śmierci Stachowiaka - istotne kto i za co odpowiada>>
Prokuratura "bierze się" za demonstrujących? Nawet osiem lat więzienia​>>
 

Najpierw wezwania...potem środek

Zgodni z przepisami, warunkiem użycia przez policjanta środka przymusu bezpośredniego wobec określonej osoby jest uprzednie wezwanie jej do zachowania się zgodnego z prawem. Policjant musi też uprzedzić o możliwości użycia odpowiedniego do rodzaju zagrożenia środka przymusu bezpośredniego. W przypadku stosowania pocisków niepenetracyjnych dodatkowo wymagane jest oddanie strzału ostrzegawczego.

W momencie gdy cel zostanie osiągnięty policjant ma odstąpić od stosowania środków przymusu bezpośredniego. Jeżeli doszło np. do zranienia osoby, wobec której zostały zastosowane, funkcjonariusz ma natychmiast udzielić jej pierwszej pomocy medycznej. 

W takiej sytuacji, ale też w przypadku śmierci osoby konieczne jest zabezpieczenie miejsca zdarzenia i musi zostać powiadomiony dyżurny miejscowej komendy oraz przełożony. Funkcjonariusz ma w miarę możliwości, ustalić dane świadków zdarzenia.

Wobec kobiet w widocznej ciąży, dzieci (w przepisie zapisano osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat), starców oraz osób o widocznym kalectwie stosuje się wyłącznie chwyty obezwładniające. Kobiecie w ciąży zawsze później ma zostać udzielona pomoc lekarska. 

Co ważne, policjanci mogą stosować łącznie różne środki przymusu bezpośredniego -  np. wobec niebezpiecznych przestępców można zastosować kajdanki i siłę fizyczną w postaci chwytów transportowych. Od tych procedur mogą odstąpić jedynie w przypadku, gdy wszelka zwłoka groziłaby niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia ludzkiego a także mienia.

 

Kiedy pałka, kiedy kajdanki?

Pałka służbowa może być wykorzystana w celu odpierania czynnej napaści, pokonywania czynnego oporu oraz przeciwdziałaniu niszczenia mienia. W przypadku osób stawiających bierny opór można użyć pałki służbowej jedynie w przypadku, gdy uprzednio stosowane środki w postaci siły fizycznej okazały się nieskuteczne. 

Czym jest czynna napaść? Według obowiązujących regulacji to zachowanie nacechowane agresją i zmierzające do wyrządzenia krzywdy. Jest to pojęcie szersze niż naruszenie nietykalności cielesnej. Z kolei czynny opór to zachowanie zmierzające do utrudnienia bądź uniemożliwienia wykonania prawnej czynności. Bierny opór to zachowanie nie posiadające cech agresji, jednak ukierunkowane na utrudnienie przeprowadzenia czynności. 

Zabronione jest przy tym zadawanie uderzeń i pchnięć pałką służbową w głowę, szyję, brzuch, nieumięśnione oraz szczególnie wrażliwe części ciała - chyba że w grę wchodzi odparcie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie lub zdrowie własne lub innej osoby - oraz zadawanie uderzeń rękojeścią pałki służbowej. W przypadku tych części ciała policjant nie może także stosować blokad i dźwigni. Pałki służbowej nie można też stosować wobec osób, którym założono kajdanki, użyto prowadnicy, kaftana bezpieczeństwa lub innych środków do obezwładniania i konwojowania.

Kajdanki lub prowadnice mogą być stosowane w przypadku osób skazanych, tymczasowo aresztowanych lub zatrzymanych. Kajdanki stosuje się w celu udaremnienia ucieczki albo zapobieżenia czynnej napaści lub czynnemu oporowi. Mają być założone na ręce trzymane z przodu, chyba że osoba wobec której ich użyto jest agresywna lub niebezpieczna. W takich przypadkach dopuszczalne jest ich założenie na ręce trzymane z tyłu.

Wyjątkiem są dzieci, które nie ukończyły 17 lat. Przy czym kajdanki można założyć nieletniemu powyżej 15 roku życia, który jest podejrzany o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu - np. zabójstwo. 

Z kolei siłę fizyczną policjant może stosować w celu obezwładnienia osoby, odparcia czynnej napaści albo zmuszenia do wykonania polecenia. Nie może przy tym zadawać uderzeń, chyba że działa w obronie koniecznej albo w celu odparcia zamachu na zdrowie i życie człowieka lub na mienie. Zamach na mienie w tym kontekście rozumiany jest jako zdarzenie nagłe, bezprawne i ukierunkowane na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Zamach ten może być wywołany jedynie przez człowieka i tylko wobec niego można ukierunkować działanie. 

Czytaj: Ekspert policyjny: Podejrzany skuty zgodnie z przepisami, ale publikacja nagrania niedopuszczalna>>

Kolczatka ale i radiowóz

Policjanci mogą także korzystać z kolczatki drogowej bądź inną przeszkodę służącą do zatrzymania pojazdu - np. oznakowany radiowóz ustawiony w poprzek jezdni. Są jednak warunki. Mogą być zastosowane jedynie przez umundurowanego policjanta, a wcześniej konieczne jest wezwanie do zatrzymania pojazdu. Takim wezwaniem może być sygnał świetlny bądź dźwiękowy nadany w sposób widoczny, zrozumiały i nie budzący wątpliwości u kierowcy.  

Ponadto w miejscu stosowania kolczatki należy wstrzymać ruch w odległości nie mniejszej niż 100 metrów w obie strony od miejsca jej ustawienia. Można odstąpić od wstrzymania ruchu, jeżeli droga została zablokowana przez oznakowany radiowóz. Sam fakt nie zastosowania się do określonych sygnałów świetlnych i podjęcie próby ucieczki powinien wzbudzić u policjanta uzasadnione przypuszczenie zaistnienia zachowania niezgodnego z prawem.

Co ważne kolczatka ze względów bezpieczeństwa nie może być stosowana do zatrzymania kierowcy np. motocykla.