Sąd Okręgowy w Sosnowcu przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne, wymagające zasadniczej wykładni ustawy: jaki jest charakter kosztów procesu zasądzonych w postępowaniu karnym? Czy roszczenia mają charakter cywilnoprawny i ulegają przedawnieniu według reguł ogólnych prawa cywilnego, a jeśli tak - to czy sądy winny badać kwestię przedawnienia z urzędu, czy też na zarzut?
Tłem sprawy był wniosek obrońcy z urzędu skazanego w sprawie uzupełniającego orzeczenia co do wysokości dodatkowych kosztów obrony z urzędu w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.
Naruszenie Konstytucji RP
Sąd Rejonowy nie uwzględnił wniosku obrońcy i wskazał, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 grudnia 2022 r., sygn. akt SK 78/21, może znaleźć zastosowanie dopiero w sprawach procedowanych od daty jego publikacji. Tym samym niemożliwe było uwzględnienie wniosku obrońcy, gdyż wyrok sądu pierwszej instancji uprawomocnił się przed wspomnianym orzeczeniem.
Na powyższe postanowienie zażalenie złożył obrońca skazanego, podnosząc naruszenie art. 190 ust. 4 Konstytucji RP oraz „naruszenie treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego".
Wyrok ten wprost nakazuje skarżącemu zwrócenie się o zasądzenie dodatkowego wynagrodzenia do właściwego sądu na podstawie art. 626 par. 2 k.p.k. i art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, w związku z uznaniem przepisów za niekonstytucyjne - poprzez błędne ich niezastosowanie i błędną wykładnię.
Zdaniem skarżącej z treści uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie wynika, aby zasądzenie dodatkowego wynagrodzenia dotyczyło jedynie spraw, w których postępowanie toczyło się po wydaniu tego wyroku, tj. po 22 grudnia 2022 r. Wynika z niego natomiast, że obrońca, który wcześniej świadczył pomoc prawną z urzędu, ma prawo do wystąpienia do właściwego sądu o zasądzenie brakującego wynagrodzenia. Wobec tego skarżąca wniosła o zmianę postanowienia i zasądzenie 723,24 zł brutto, jako dodatkowego uzupełniającego wynagrodzenia w sprawie.
W przedstawionej sytuacji procesowej sąd odwoławczy powziął wątpliwości, które przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Jak podkreślił Sąd Okręgowy, zagadnienie to powstało na kanwie poglądu wyrażonego w postanowieniu składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2023 roku, I KZP 5/23. Postanowienie to potwierdza, że stwierdzenie przez sąd niekonstytucyjności przepisów, na podstawie których orzeczono o kosztach pomocy prawnej świadczonej z urzędu, obliguje do odstąpienia od ich stosowania.
I umożliwia wydanie postanowienia uzupełniającego, z uwzględnieniem stawek należnych obrońcy działającemu z wyboru. W postanowieniu tym Sąd Najwyższy jednocześnie wskazał, że możliwość zasądzenia na podstawie art. 626 par. 2 k.p.k. uzupełniających kosztów poniesionych za pomoc prawną świadczoną z urzędu - limitują okresy przedawnienia. Sąd Najwyższy nie wskazał jednak na konkretne regulacje prawne, które miałyby w tym zakresie zastosowanie, a kwestia ta – zdaniem sądu pytającego – wcale nie jest oczywista.
Na poparcie swojego stanowiska Sąd Okręgowy w Sosnowcu wskazał, że zarówno w literaturze, jak i orzecznictwie, w przedmiotowej materii prezentowane są trzy stanowiska:
- Zgodnie z pierwszym poglądem, prezentowanym dotąd w orzecznictwie Sądu Najwyższego, roszczenie uzupełniające obrońcy świadczącego pomoc prawną z urzędu w postępowaniu karnym przedawnia się zgodnie z art. 641 k.p.k. Zatem zdaniem Sądu Okręgowego, uznać należy, że zasądzone od Skarbu Państwa koszty obrony z urzędu są kosztami procesu w rozumieniu art. 616 k.p.k. Prawo do ściągnięcia zasądzonych kosztów procesu przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, kiedy należało je uiścić. W konsekwencji art. 626 par. 2 k.p.k. nie kreuje nowej daty, od której należy liczyć termin przedawnienia, jeżeli w pierwotnym orzeczeniu koszty zasądzono, choć w nieprawidłowej wysokości.
- W drugim z przytoczonych przez Sąd Okręgowy poglądów wskazuje się, że przepis art. 641 k.p.k. dotyczy jedynie przedawnienia ściągnięcia już zasądzonych kosztów procesu, a tym samym nie obejmuje on kosztów, o których orzeczono po raz pierwszy.
- Ostatni z poglądów przytoczonych przez Sąd Okręgowy odsyła do stosowania art. 20 ust. 2 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych. To samo państwo nie zadbało o to, by kwestię żywotnie dotyczącą jego interesu fiskalnego, uregulować w sposób należyty, rzeczą sądów nie jest zaś zabezpieczanie interesów Skarbu Państwa, ale wymierzanie sprawiedliwości. Mało tego, cały sens istnienia sądów polega - zwłaszcza w sprawach karnych - na zapewnieniu obywatelowi ochrony przed aparatem państwa i jego siłą.
Cena promocyjna: 75.6 zł
|Cena regularna: 84 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 63 zł
Odmowa podjęcia uchwały
W pisemnym stanowisku z dnia 29 listopada 2024 r. prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o odmowę podjęcia uchwały.
Sąd Najwyższy stwierdził, że rację ma prokurator Prokuratury Krajowej wskazując, że w sprawie nie zostały spełnione warunki do podjęcia uchwały.
SN orzekł, że wątpliwości Sądu Okręgowego nie stanowią istotnego problem interpretacyjnego, tj. takiego, który dotyczy przepisu (przepisów) rozbieżnie interpretowanego w praktyce sądowej, umożliwiającego przeciwstawne interpretacje. Nie wymagają także „zasadniczej wykładni ustawy”.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budzi wątpliwości, że przewidziany trzyletni okres przedawnienia odnosi się do wszystkich kosztów procesu, a zatem i do należności obrońcy z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokata lub radcę prawnego. A liczyć go należy od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie, a jeżeli nie określono w nim wysokości tych kosztów - od daty uprawomocnienia się postanowienia ustalającego wysokość tychże kosztów.
Na gruncie art. 557 Kodeksu postępowania karnego z 1969 r., „prawo do ściągnięcia zasądzonych kosztów postępowania przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, kiedy należało je uiścić”, pozostaje aktualne również pod rządami aktualnie obowiązującej procedury karnej. Mimo zmienionej systematyki przepisów o kosztach procesu.
Zobacz w LEX: Orzekanie w przedmiocie kosztów procesu > >
Cena promocyjna: 75.6 zł
|Cena regularna: 84 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 63 zł
Brak staranności ustawodawcy
Sędzia sprawozdawca Piotr Mirek zwrócił uwagę na brak staranności legislacyjnej, która polegała na tym, że opłaty uregulowano w dwóch różnych aktach prawnych. W chwili wejścia w życie ustawy o opłatach w sprawach karnych, przewidziane w niej opłaty stanowiły kategorię należności sądowych nieobjętych pojęciem kosztów postępowania, którym posługiwał się obowiązujący wówczas Kodeks postępowania karnego z 1969 r. Nie miał zatem do nich zastosowania art. 557 tego Kodeksu, regulujący przedawnienie kosztów postępowania.
W odniesieniu do opłat kwestię tę regulował całościowo przepis art. 20 ustawy o opłatach w sprawach karnych. Sytuacja uległa zmianie w związku z wejściem w życie aktualnie obowiązującego Kodeksu postępowania karnego, który posługuje się pojęciem kosztów sądowych, jako składową kosztów procesu, zaliczając do nich również opłaty (art. 616 § 2 pkt 1 k.p.k.). Oznacza to, że znajduje do nich zastosowanie nich art. 641 k.p.k. dotyczący przedawnienia kosztów procesu. Przedstawionej zmianie przepisów postępowania karnego nie towarzyszyła jednak odpowiednia nowelizacja ustawy o opłatach w sprawach karnych, która w zakresie istotnym dla tej sprawy, obowiązuje nadal w jej pierwotnym brzmieniu.
Sąd Najwyższy orzekał w składzie: SSN Piotr Mirek (przewodniczący, sprawozdawca), SSN Marek Pietruszyński i SSN Waldemar Płóciennik.
Postanowienie Izby Karnej SN z 19 marca 2025 r., sygnatura akt I KZP 8/24
Sprawdź w LEX: Ustawa o opłatach w sprawach karnych. Komentarz - Art. 20 > >
