Problem powstał na tle organizowania kontr-manifestacji smoleńskich, które odbywają się w Warszawie każdego 10 miesiąca w celu uczczenia ofiar katastrofy z 2010 r. Jest to zgromadzenie tzw. cykliczne, które zostało wprowadzone do porządku prawnego nowelizacją prawa o zgromadzeniach z grudnia 2016 r.
Sąd Najwyższy 23 stycznia br. rozpatrywał sprawę zgromadzenia zgłoszonego przez grupę obywateli na dzień 10 października 2017 r. m.in. przed Kordegardą przy Krakowskim Przedmieściu i na skwerze ks. Jana Twardowskiego w Warszawie.
Wojewoda zakazuje manifestacji
Urząd m.st. Warszawy nie wydał zakazu zgromadzenia, ale wojewoda mazowiecki zarządzeniem zastępczym zakazał organizowania manifestacji, ale godzinę przed rozpoczęciem. A zatem organizatorzy mieli trudności z zaskarżeniem takiego zarządzenia do sądu. Zarządzenia zastępcze wojewody zakazujące organizowania kontr-manifestacji są wydawane regularnie od czerwca 2017 r.
Do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynęły odwołania organizatorów oraz Prezydenta m.st. Warszawy od zarządzeń wojewody. Sąd Okręgowy umorzył postępowania w sprawie, z powodu upływu terminu zgromadzenia. Organizatorzy złożyli zażalenia. Sąd Apelacyjny powziął poważne wątpliwości w dwóch kwestiach. Po pierwsze, czy urząd miasta może być stroną w takim procesie, a po drugie - czy sąd ma prawo umorzyć postępowanie w sytuacji odwołania od zarządzenia zastępczego wojewody, gdy rozprawa odbywa się po upływie terminu, w którym zaplanowano zgromadzenie.
Argumenty wojewody
Przedstawiciel wojewody mazowieckiego radca prawny Maciej Sorek wyraził pogląd, że odwołanie prezydenta miasta od zarządzenia zastępczego wojewody jest niedopuszczalne. Konstrukcja zarządzenia zastępczego polega na tym, że jest ono wydawane, gdy organ gminy nie reaguje. Według art. 16 ust. 4 ustawy Prawo o zgromadzeniach uczestnikami postępowania są wnoszący odwołanie od decyzji o zakazie zgromadzenia i organ gminy. Jeśli więc prezydent miasta decyzji nie wydał, to stronami postępowania są wnioskodawcy i wojewoda - przekonywał przedstawiciel wojewody.
Czytaj też>> TK: przepisy o cyklicznych zgromadzeniach konstytucyjne
Zdaniem radcy Macieja Sorka postępowanie w sprawie odwołania od zarządzenia, sąd powinien umorzyć, jeśli odbywa się ono po upływie terminu zgromadzenia, gdyż staje się ono zbędne.
Racje prezydent Warszawy i obywateli
Inny pogląd przedstawiła radca prawny Maria Koncewicz, w imieniu prezydent miasta. Dowodziła ona, że gdyby pozostawić zarządzenie zastępcze wojewody o zakazie zgromadzenia, to pozostałoby one bez kontroli sądowej. A problem dotyczy sprawy ważnej - konstytucyjnego prawa obywateli do wyrażania poglądów. Zdaniem radcy Koncewicz wojewoda przejął uprawnienia organu gminy.
Jeśli zaś idzie o umorzenie postępowania, to - zdaniem prezydenta Warszawy - sąd nie powinien umarzać postępowania, gdy upłynął termin manifestacji, dlatego, że ważne jest aby ustalić, czy było ono legalne i czy jego uczestnicy nie złamali prawa. Jeśli wojewoda wydaje zarządzenie w trakcie demonstracji, to powinna być ocena prawna tego aktu.
- Ta sprawa nie może zostać nie rozstrzygnięta, gdyż obywatele maja prawo do wyrażania protestu i do sprawiedliwego sądu - powiedział jeden z organizatorów manifestacji Arkadiusz Szczurek.
SN oceni problem w składzie 7-sędziów
Sąd Najwyższy postanowił przekazać sprawę do rozpoznania pytania w składzie 7 sędziów z uwagi na istotę problemu, który dotyczy fundamentów państwa prawa.
- Sąd Najwyższy w rozszerzonym składzie powinien rozważyć kilka zagadnień, takich jak czy jest możliwy zakaz wydany w trybie uproszczonym, czy interes organów gminy jest tożsamy z interesem gminy, czy zarządzenie zastępcze może być kwalifikowane jako akt nadzoru nad samorządem terytorialnym. Jeśli tak, to jest otwarta droga do sądów administracyjnych - podkreślił sędzia sprawozdawca Andrzej Wróbel ( na zdjęciu).
Nowelizacja ustawy z 13 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy - Prawo o zgromadzeniach wprowadziła rozdział 3a) wraz ze zgromadzeniami cyklicznymi i uprawnieniami wojewody. Według nowego art. 26 a) "wojewoda wydaje decyzję w przedmiocie zgody na cykliczne organizowanie zgromadzeń nie później niż na 5 dni przed planowanym terminem pierwszego z cyklu zgromadzeń, biorąc pod uwagę okoliczność wcześniejszego organizowania zgromadzeń przez wnioskodawcę..."
Ponadto, jak zauważył sędzia Andrzej Wróbel zarządzenie zastępcze wojewody ogranicza samodzielność jednostki samorządu terytorialnego w zakresie czuwania nad porządkiem i bezpieczeństwem w gminie.
Warto przypomnieć, że nowelizacja ustawy o Sądzie Najwyższym wejdzie w życie na początku kwietnia br. A wtedy przynajmniej jedna trzecia sędziów odejdzie z powodu osiągnięcia wieku przejścia w stan spoczynku.
Sygnatura akt III SZP 4/17, postanowienie z 23 stycznia 2018 r.