Skarga nadzwyczajna wprowadzona została ustawą o Sądzie Najwyższym z 3 kwietnia 2018 r. W ciągu ostatnich 5 lat wniesiono ich ponad 2 100. Załatwiono  natomiast 1310. Najaktywniej Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN orzekała w 2021 r., bo rozpoznała 569 skarg nadzwyczajnych, natomiast osłabiła prace w 2023 r. , gdyż rozpoznała tylko 200 skarg. A w tym roku, do kwietnia zaledwie - 24. 

Prokurator Generalny – złożył ich ponad 1,5 tys., RPO - 317, Rzecznik Finansowy – ponad 94, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców – ponad 70, Prezes UOiK - 6, Rzecznik Praw Pacjenta - 3, Rzecznik Prokuratorii Generalnej RP - 2, Rzecznik Praw Dziecka - 1.

Zgodnie z nowelizacją, która weszła w życie 2 kwietnia 2021 r., wydłużono (w stosunku do przepisu poprzednio obowiązującego) z trzech do sześciu lat okres na wniesienie skargi nadzwyczajnej od prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawach, które uprawomocniły się po 17 października 1997 r.

Zobacz procedurę: Wniesienie skargi nadzwyczajnej od orzeczenia sądu powszechnego w sprawie cywilnej >

Czytaj: Skarga nadzwyczajna topi sądowe archiwa >>

 

Kto może wnosić skargę nadzwyczajną?

Przypomnijmy, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie w sprawie może być wniesiona skarga nadzwyczajna, o ile: orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji lub orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego - a orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

Skargę nadzwyczajną może wnieść Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz, w zakresie swojej właściwości, Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznik Finansowy, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wnosi się ją - poza sprawami starymi - w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna - w terminie roku od dnia ich rozpoznania. Niedopuszczalne jest uwzględnienie skargi nadzwyczajnej na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna - po upływie 6 miesięcy od dnia jej rozpoznania.

Zobacz procedurę: Badanie dopuszczalności skargi nadzwyczajnej przed Sądem Najwyższym ze względów podmiotowych oraz przedmiotowych w sprawie cywilnej >

Co istotne:

  • od tego samego orzeczenia w interesie tej samej strony skarga nadzwyczajna może być wniesiona tylko raz;
  • skargi nadzwyczajnej nie można oprzeć na zarzutach, które były przedmiotem rozpoznawania skargi kasacyjnej lub kasacji przyjętej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy;
  • skarga nadzwyczajna nie jest dopuszczalna od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa, orzekającego unieważnienie małżeństwa albo rozwód, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia zawarła związek małżeński, oraz od postanowienia o przysposobieniu;
  • skarga nadzwyczajna nie jest dopuszczalna w sprawach o wykroczenia i wykroczenia skarbowe.

Zobacz procedurę: Badanie dopuszczalności skargi nadzwyczajnej przed Sądem Najwyższym ze względu na zachowanie terminu do jej wniesienia w sprawie cywilnej >

 

Sądy odetchną po 3 lipca br.

Konsekwencją nowelizacji wydłużającej terminy na wniesienie skargi nadzwyczajnej było również wydłużenie terminów przechowywania akt w kategorii B. Chodzi o akta, które po upływie okresu przechowywania w sądzie podlegają zniszczeniu. Okresy przechowywania w sądach takich akt spraw niestanowiących materiałów archiwalnych – w zależności od rodzaju spraw – wynoszą zaś od 3 do 50 lat. - To w przypadku najkrótszych okresów przechowywania powoduje, że akta winny zostać przekazane do zniszczenia jeszcze przed upływem przedłużonego o 3 lata terminu na skorzystanie z możliwości wniesienia skargi nadzwyczajnej. Zapewnienie możliwości skutecznego wniesienia skargi nadzwyczajnej w sprawach objętych regulacją wskazanego przepisu przejściowego przez uprawnione podmioty – Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich – a następnie rozpoznania sprawy przez Sąd Najwyższy wiąże się, co do zasady, z koniecznością dysponowania aktami postępowań prowadzonych przez sądy powszechne - uzasadniał resort wprowadzając w 2021 r. zmiany również w tym zakresie.

W praktyce, okresy przechowywania w sądzie akt spraw zakończonych prawomocnie po dniu 17 października 1997 r., niezaliczonych do kategorii A (przekazywanych do archiwum), których końcowy termin przechowywania upływa przed dniem 3 kwietnia 2024 r., innych niż akta spraw o wykroczenia i wykroczenia skarbowe, wydłużono do 3 lipca 2024 r.

Zobacz też procedurę: Badanie dopuszczalności skargi nadzwyczajnej przed Sądem Najwyższym ze względu na wymagania konstrukcyjne skargi w sprawie cywilnej >

 

Co budziło wątpliwości w przypadku starych spraw?

Tu warto przypomnieć, że RPO, wówczas jeszcze prof. Adam Bodnar, zgłaszał wątpliwości co do samej instytucji skargi nadzwyczajnej, z uwagi na to, że zasada pewności prawa i związana z nią zasada stabilności prawomocnych orzeczeń sądowych jest wartością samą w sobie, która wynika zarówno z konstytucji jak i Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka. - W związku z tym podważanie prawomocnego orzeczenia, które funkcjonowało w obrocie prawnym 15, 10 lat i wywołało określone skutki prawne, wydaje się co najmniej wątpliwe. Bardzo często prowadzi również do ingerencji w prawa i wolności obywatelskie innych osób, np. na których korzyść zapadł ten prawomocny wyrok, który chcemy podważać. Przedłużanie jeszcze terminu na wniesienie skargi - jeszcze bardziej te wątpliwości pogłębia - podkreślał.

Sędziowie z kolei podkreślali, że w polskim systemie prawnym jeszcze przed wejściem w życie przepisów o skardze nadzwyczajnej istniały i ciągle istnieją instrumenty, które – jeśli zostaną właściwie użyte – pozwalają na doprowadzenie do wyeliminowania z obrotu prawnego orzeczeń, podobnie jak skarga nadzwyczajna.

W tle pojawiała się też kolejna istotna kwestia - jednym ze skutków skargi nadzwyczajnej było wstrzymanie możliwości brakowania (niszczenia) akt sądowych po upływie okresu ich przechowywania, w sprawach które uprawomocniły się po 17 października 1997 r. Chodzi o dużą liczbę spraw, w których dokumentacja w normalnej sytuacji byłaby niszczona po 10 lub 20 latach - różne sprawy cywilne, sprawy o zapłatę i liczne choć drobniejsze sprawy karnych. - Taki przeciętny polski sąd wytwarza rocznie ok. 500 metrów bieżących akt, a przechowuje od 5 do 10 km, największe nawet do 15 km akt. Generalnie nie mamy już miejsca na akta, rzadko który sąd jeszcze je ma. Archiwiści muszą przyjąć z wydziałów bieżącą dokumentację, a nie mają gdzie jej wcisnąć - mówił Prawo.pl jeden z sądowych archiwistów.

Zobacz procedurę: Rozpoznanie skargi nadzwyczajnej przez Sąd Najwyższy w sprawie cywilnej >

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.