Na problem zwracaliśmy uwagę już w grudniu 2024 r., gdy projekt trafił do opiniowana. Według art. 62 ust. 2  Konstytucji prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych. Tymczasem MS chciałoby, żeby w 2025 r. ubezwłasnowolnienie zniknęło z polskich przepisów. Chodzi o realizację Krajowej Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030 - zakłada ona, że każda osoba powinna w maksymalnym możliwym zakresie decydować o swoim życiu. A - jak wielokrotnie zwracano uwagę - instytucja ubezwłasnowolnienia, zwłaszcza zaś ubezwłasnowolnienie całkowite, osobę, wobec której je orzeczono, takiej możliwości pozbawia. Stąd pomysł wprowadzenia modelu wspieranego podejmowania decyzji. Część konstytucjonalistów alarmowała jednak, że fakt, iż Konstytucja powołuje się na ubezwłasnowolnienie może być przeszkodą przy jego likwidacji oraz, że trzeba to uwzględnić w przygotowanym projekcie nowelizacji m.in. kodeksu cywilnego. 

Projekt poprawiony

O tym, że projekt będzie zmieniony poinformowała podczas konferencji "Nowe regulacje z zakresu prawa osobowego i rodzinnego — społeczny wymiar pomocy prawnej”, organizowanej przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w Warszawie i Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Małgorzata Sieńko, radca prawny, dyrektor Departamentu Prawa Cywilnego i Gospodarczego Ministerstwa Sprawiedliwości.

Zgodnie z propozycją MS sąd, ustanawiając kuratora reprezentującego, będzie miał obowiązek zbadać, czy osobie, dla której ustanawiany jest kurator, powinno przysługiwać czynne i bierne prawo wyborcze.

Projekt zakłada też zmianę w ustawie – Kodeks wyborczy, w myśl której tylko osoba pozbawiona praw wyborczych w prawomocnym orzeczeniu sądu w przedmiocie ustanowienia kuratora nie będzie mogła korzystać z czynnego lub biernego prawa wyborczego.

Czytaj: Ubezwłasnowolnienie do kosza, ale nie bez zmian w Konstytucji>>

 Likwidacja ubezwłasnowolnienia coraz bliżej - projekt w opiniowaniu>>

 

 

Jakie wątpliwości konstytucjonalistów? 

Także konstytucjonaliści w rozmowie z Prawo.pl podkreślali, że nad sprawą trzeba pochylić się już teraz, a rozwiązania zaproponowane przez MS w projekcie wymagają zmian. - Można powiedzieć, że istnieje konstytucyjna przeszkoda w likwidacji ubezwłasnowolnienia, bo posługuje się ona instytucją ubezwłasnowolnienia przy prawach wyborczych. Zgodnie z Konstytucją osoby ubezwłasnowolnione nie mają praw wyborczych. A to oznacza, że zamiana tej instytucji na inną, choć oczywiście mogłaby być pożądana, będzie niespójna z przepisami konstytucyjnymi - mówił prof. dr hab. Marek Chmaj, konstytucjonalista (Kancelaria Chmaj i Partnerzy spółka partnerska).

W podobnym tonie wypowiada się dr Monika Haczkowska, adwokatka, mediator, konstytucjonalistka (Kancelaria Adwokacka dr Monika Haczkowska). Zaznacza, że całkowita likwidacja ubezwłasnowolnienia, poprzez usunięcie go z ustaw, wymagałaby zmiany Konstytucji. - A to jest przecież obecnie niemożliwe - wskazuje.  

Propozycje zmian były różne. Profesor Chmaj wskazywał, że w ustawie należałoby pozostawić, w szczątkowej formie, instytucje ubezwłasnowolnienia, odnoszącą się tylko do praw wyborczych. - Natomiast w kwestiach cywilnoprawnych można by wprowadzić model wspierania podejmowania decyzji. Innymi słowy, rozdzielić instytucję na dwie - jedną, dotyczącą prawa wyborczego, i drugą, dotyczącą praw prywatnych, czyli zdolności do czynności prawnych - wskazuje profesor. Jak dodaje, wszystko będzie zależało od tego, jak się te dwie instytucje zdefiniuje. - Uważam, że całkowita rezygnacja z ubezwłasnowolnienia byłaby niekonstytucyjna - podsumowuje.  

Dr Haczkowska mówiła, że w związku z art. 62 ust. 2 Konstytucji należałoby zmienić słownictwo w projekcie zakładającym likwidację instytucji ubezwłasnowolnienia. - Jeśli tak się nie stanie i projekt spowoduje, że nie będzie w ustawach określenia ubezwłasnowolnienie, to może pojawić się problem z konstytucyjnością wprowadzonych przepisów  - mówiła konstytucjonalistka. - Wprawdzie w art. 62 mowa jest o ubezwłasnowolnieniu bez bliższego określenia tego pojęcia, to w orzecznictwie i doktrynie prawa wskazuje się właśnie na konieczność jego interpretacji zgodnie ze sposobem rozumienia ukształtowanym w prawie cywilnym - podsumowała.

Z kolei MS pytane o to przez Prawo.pl podkreślało, że podczas prac w międzyresortowym zespole do spraw opracowania propozycji rozwiązań normatywnych w zakresie zastąpienia instytucji ubezwłasnowolnienia modelem wspieranego podejmowania decyzji, jak i współpracy z Komisją Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego, rozważano brzmienie art. 62 Konstytucji w kontekście projektowanej ustawy.

- Konstytucja nie zawiera samodzielnej definicji instytucji ubezwłasnowolnienia. Posługuje się pojęciem ubezwłasnowolnienia w art. 62 ust. 2, który stanowi, że prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione. Pojęcia ubezwłasnowolnienia w Konstytucji nie należy zrównywać z instytucją cywilnoprawną, ponieważ przybiera szersze od cywilistycznego znaczenie. Konstytucja nie nakłada obowiązku utrzymywania w systemie prawnym instytucji ubezwłasnowolnienia. Jedynie wskazuje, jakie są skutki dla osoby ubezwłasnowolnionej w sferze jej prawa do udziału w referendum. Na skutek wejścia w życie projektowanej ustawy normy konstytucyjne nadal będą obowiązywały, lecz staną się puste, tzn. nie będą miały zastosowania do nikogo - wskazało.

Co zakłada projekt? 

Projekt - przypomnijmy - zakłada trzy poziomy wsparcia. Pierwszy poziom to asysta prawna - ma polegać na zawarciu umowy z dowolną osobą, sąd nie będzie w tym zakresie ingerował, która ma wspierać potrzebującego w czynnościach cywilnoprawnych, np. w banku. Taki asystent miałby pomagać np. w zrozumieniu zawieranych umów. Drugi poziom to kurator wspierający, w tym przypadku ustanawiany będzie przez sąd, ma wspierać osobę potrzebującą pomoc w różnych życiowych sytuacjach, także przy zawieraniu umów. 

 Kolejnym - trzecim - poziomem będzie kurator reprezentujący. W tym przypadku sąd będzie określał poziom reprezentacji. 

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.