Skarga nadzwyczajna już do zastosowania

Z dniem 3 kwietnia wchodzi w życie ustawa o Sądzie Najwyższym, która wzbudza wiele emocji w świecie prawniczym. Ustawa wprowadza szereg nowych rozwiązań będzie można wnosić m.in. skargę nadzwyczajną.

Celem skargi nadzwyczajnej jest poddanie prawomocnego orzeczenia kontroli Sądu Najwyższego z punktu widzenia praworządności i sprawiedliwości społecznej.

Subsydiarny charakter skargi nadzwyczajnej

Jak wskazuje R. Bełczącki w procedurze Wniesienie skargi nadzwyczajnej od orzeczenia sądu powszechnego w sprawie cywilnej, pod red. nauk. T. Wiśniewskiego, skarga nadzwyczajna jest środkiem subsydiarnym, bowiem przysługuje jedynie wtedy, gdy nie zachodzi możliwość uchylenia lub zmiany orzeczenia w drodze innego rodzaju nadzwyczajnych środków zaskarżenia (skargi kasacyjnej, skargi o wznowienie postępowania, skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia). Niezależnie od tego czy stan taki powstał dlatego, że strona postępowania nie skorzystała z przysługujących jej tego rodzaju środków prawnych czy ze względu na to, że tego rodzaju środki prawne stronie postępowania nie przysługiwały. 

Podstawa zaskarżenia

W odniesieniu do prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawie, wydawanych przez sąd drugiej instancji, skarga nadzwyczajna jest środkiem komplementarnym względem skargi kasacyjnej. Skargi nadzwyczajnej nie można bowiem oprzeć na zarzutach, które były przedmiotem rozpoznawania skargi kasacyjnej przyjętej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy. Substrat zaskarżenia stanowić mogą wyroki (postanowienia co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym) oraz postanowienia kończące postępowanie w sprawie w sposób niemerytoryczny. Natomiast zarządzenia przewodniczącego, nawet jeśli w ich wyniku następuje zakończenie postępowania, nie kwalifikują się jako orzeczenia, stąd nie podlegają zaskarżeniu skargą.

  LEX Navigator Postępowanie Cywilne >>

Skarga nadzwyczajna nie przysługuje w przypadku, gdy to Sąd Najwyższy wydał prawomocne orzeczenie kończące postępowanie w sprawie, nawet jeśli orzeczenie Sądu Najwyższego wydane zostało w wyniku przejęcia do rozpoznania sprawy na skutek apelacji na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. albo w wyniku uwzględnienia skargi kasacyjnej i orzeczenia co do istoty sprawy na podstawie art. 398(16) k.p.c. Sąd Najwyższy nie jest bowiem sądem powszechnym.

R. Bełczącki w procedurze Wniesienie skargi nadzwyczajnej od orzeczenia sądu powszechnego w sprawie cywilnej, zwraca uwagę, że jeśli chodzi o dopuszczalność skargi nadzwyczajnej ze względu na ustalenie, że zachodzi możliwość uchylenia lub zmiany prawomocnego orzeczenia w drodze innego rodzaju nadzwyczajnych środków zaskarżenia, należy podkreślić, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest środkiem prawnym o złożonym charakterze. Służy wprawdzie kwestionowaniu zaskarżonego nią orzeczenia, ale przede wszystkim w celu wykazania bezprawności jako przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za działanie sądu polegające na wydaniu niezgodnego z prawem wyroku. Uwzględnienie skargi nie eliminuje zaskarżonego orzeczenia z obrotu prawnego, za wyjątkiem sytuacji, o których mowa w art. 424(11) § 3 k.p.c., gdy w chwili orzekania sprawa ze względu na osobę nie podlegała orzecznictwu sądów polskich albo w sprawie droga sądowa była niedopuszczalna - wówczas, oprócz stwierdzenia niezgodności wyroku z prawem, Sąd Najwyższy uchyla zaskarżony wyrok oraz wyrok sądu pierwszej instancji i odrzuca pozew albo umarza postępowanie. Tylko zatem w przypadku takiej wady prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego, która polegała na tym, że w chwili orzekania sprawa ze względu na osobę nie podlegała orzecznictwu sądów polskich albo w sprawie droga sądowa była niedopuszczalna, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia można uznać za przewidziany w art. 89 § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 2018 r. poz. 5) (dalej: ustawa o SN) nadzwyczajny środek zaskarżenia pozwalający na uchylenie prawomocnego orzeczenia. 

Możliwość orzeczenia co do istoty

Zdaniem R. Bełcząckiego, przyjęty przez ustawodawcę model skargi nadzwyczajnej nie realizuje klasycznego modelu nadzwyczajnego środka zaskarżenia, według którego stwierdzenie obrazy prawa powoduje uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy sądowi niższego rzędu do ponownego rozpoznania. W postępowaniu na skutek skargi nadzwyczajnej art. 91 § 1 ustawy o SN, po spełnieniu wskazanych przez prawodawcę warunków, Sąd Najwyższy może uchylić zaskarżone orzeczenie w całości albo w części i stosownie do wyników rozprawy orzec co do istoty sprawy.

Z kolei w przypadku uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wykładnia prawa dokonana przez Sąd Najwyższy jest wiążąca.

Termin do wniesienia skargi

W art. 89 § 3 ustawy o SN przewidziany został pięcioletni termin do wniesienia skargi, liczony od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Na bieg tego terminu nie wpływa doręczenie stronie odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Skarga nadzwyczajna może zostać wniesiona, nawet jeśli uzasadnienie orzeczenia nie zostało sporządzone ze względu na brak stosownego wniosku. W takim przypadku w myśl art. 92 ustawy o SN po wniesieniu skargi Sąd Najwyższy może zażądać sporządzenia uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia przez sąd, który je wydał.

Pięcioletni termin do wniesienia skargi przewidziany w art. 89 § 3 ustawy o SN, liczony od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, dotyczy zaskarżania orzeczeń, które stały się prawomocne od dnia 3 kwietnia 2018 r., tj. od dnia wejścia w życie ustawy o SN w myśl art. 136 tej ustawy.

Z kolei na podstawie art. 115 § 1 ustawy o SN w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie tej ustawy skarga nadzwyczajna może być wniesiona od prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, które uprawomocniło się po dniu 17 października 1997 r. i przed dniem 3 kwietnia 2018 r.