Rada Ministrów przyjęła 27 czerwca br. „kierunkowo” zaproponowany przez pełnomocnika rządu do spraw społeczeństwa obywatelskiego projekt ustawy o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego.

Zgodnie z projektem utworzony zostanie Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, który będzie odpowiedzialny za wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz działalności pożytku publicznego i wolontariatu. Jak podkreślano po posiedzeniu rządu, projekt ustawy jest zgodny ze „Strategią na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.)”. Planuje się, że Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego rozpocznie działalność od początku września 2017 r.

W uzasadnieniu do projektu podkreśla się, że instytucje społeczeństwa obywatelskiego w Polsce są jednymi z najsłabszych i relatywnie najmniej licznych w Europie – w życiu publicznym odgrywają rolę marginalną. Z badań sektora pozarządowego (m.in. prowadzonych przez GUS i stowarzyszenie Klon/Jawor) wynika, że mimo wzrostu potencjału organizacyjnego oraz zaangażowania obywatelskiego, sektorowi temu brakuje stabilnego finansowania, w efekcie jest on słaby ekonomicznie i w części podatny m.in. na oligarchizację. Jednym z efektów takiej sytuacji jest nierównomierny dostęp do zasobów publicznych, szczególnie ograniczony dla nowych i małych organizacji działających z dala od dużych miast.

Stąd – zdaniem autorów projektu - konieczność wzmocnienia roli państwa w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego – zarówno w wymiarze terytorialnym, jak i tematycznym, a szczególną ochroną należy otaczać organizacje małe, krzewiące etos społecznikowski i pielęgnujące dziedzictwo lokalne. Zajmie się tym nowo utworzony Narodowy Instytut Wolności, który ma zapewnić efektywne wydawanie środków publicznych przeznaczonych na rozwój społeczeństwa obywatelskiego, umożliwi rozwój już funkcjonujących organizacji oraz zapewni wsparcie oddolnym inicjatywom obywatelskim (chodzi o wyrównanie szans w dostępie do środków publicznych).
Narodowy Instytut Wolności ma wdrażać politykę państwa służącą rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego, opartą na zasadach pomocniczości, partnerstwa, efektywności, konkurencyjności i przejrzystości. Będzie także odpowiedzialny za dystrybucję środków przeznaczanych na działalność organizacji obywatelskich w ramach innych programów rządowych.

Zgodnie z projektem ustawy, Narodowy Instytut Wolności ma zarządzać programami wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Te programy – po konsultacjach z organizacjami obywatelskimi – Rada Ministrów będzie przyjmować w uchwałach. Narodowy Instytut Wolności ma realizować programy wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego samodzielnie (np. Program Rozwoju Wolontariatu) lub w otwartym konkursie ofert zlecając realizację tych zadań organizacjom obywatelskim.
Narodowy Instytut Wolności będzie także wdrażał Narodowy Program Wspierania Społeczeństwa Obywatelskiego, który jest obecnie przygotowywany przez pełnomocnika rządu ds. społeczeństwa obywatelskiego we współpracy z ekspertami środowiska tzw. III sektora. Celem tego programu jest m.in. zmniejszanie barier instytucjonalnych i prawnych rozwoju tego sektora, rozwój instytucji dialogu obywatelskiego oraz edukacji obywatelskiej, a także reforma finansowania sektora. Realizacja tego programu będzie finansowana ze środków: Funduszu Inicjatyw Obywatelskich i Funduszu Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (został powołany na podstawie znowelizowanej ustawy o grach hazardowych).
Zgodnie z projektem ustawy, organami Narodowego Instytutu Wolności będą: dyrektor i Rada (o charakterze programowo-opiniodawczym).

Projekt przewiduje, że ustawa ma wejść w życie po 14 dniach od daty ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.