Jak pisze Rzecznik, w badanych przez jej biuro sprawach sądowych z zakresu prawa rodzinnego, często pojawia się problem przewlekłości postępowania, przy czym przyczyną tej przewlekłości jest konieczność oczekiwania na opinię rodzinnego ośrodka diagnostyczno - konsultacyjnego (r.o.d.k).
Opinia biegłych dotycząca sytuacji życiowej dziecka, w tym emocjonalnych relacji w rodzinie, a także jej ewentualnych deficytów opiekuńczych, wychowawczych i edukacyjnych, jest istotnym dowodem w większości spraw rodzinnych; sporządzenie opinii jest obowiązkowe w przeważającej części spraw toczących się na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. W niektórych sprawach (najczęściej rozwodowych) sąd decyduje o przeprowadzeniu dowodu z opinii r.o.d.k. już na etapie postępowania zabezpieczającego, gdy rozstrzyga o opiece nad dzieckiem na czas postępowania (art. 755 § 1 pkt 4 kodeksu postępowania cywilnego).
Zdaniem RPO, praktyka ta jest zrozumiała, gdyż konsekwencje - nawet tymczasowego - rozstrzygnięcia o opiece rodzicielskiej dla dalszych losów dziecka mogą być bardzo istotne: w przypadku małoletnich dzieci, nawet kilkumiesięczna rozłąka z jednym z rodziców może zupełnie zmodyfikować relacje rodzinne. Orzeczenie o formie sprawowania opieki rodzicielskiej powinno być zatem rozstrzygnięciem optymalnym z uwagi na potrzeby emocjonalne i rozwojowe dziecka. Tymczasem właśnie opinia sporządzona przez r.o.d.k. ,jest najbardziej wartościowym środkiem dowodowym, stanowiącym dla sądu pewne źródło informacji ze względu na jego charakter i fachowość osób sporządzających opinię.
Tak więc opinia psychologiczna (bądź psychologiczno - pedagogiczna), sporządzona przez specjalistyczny ośrodek, jest podstawowym narzędziem, za pomocą którego sąd ustala sytuację życiową dziecka i kształtuje jego relacje rodzinne. Niemniej jednak, skuteczność działania sądu rodzinnego w dużym stopniu zależy od sprawnego przeprowadzenia tego dowodu; obserwacja praktyki orzeczniczej wskazuje tymczasem na wielomiesięczne opóźnienia w diagnozie psychologicznej dziecka. Długotrwałe oczekiwanie na opinię r.o.d.k. jest tym zarzutem, który pojawia się bardzo często w skargach rodziców kierowanych do Rzecznika.
RPO w swoim liście do ministra stwierdza też, że do podobnych wniosków prowadzi lektura raportów z badań aktowych, sporządzonych przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości. Rzecznik Praw Obywatelskich prosi o przedstawienie stanowiska w tej sprawie oraz poinformowanie, czy podejmowane są działania zmierzające do usprawnienia procesu opiniowania przez r.o.d.k.