5 października 2019 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z 19 lipca 2019 r. Zmieniła ona 130 przepisów Kpk, w tym regulację dotyczącą wnoszenia przez osobę pokrzywdzoną przestępstwem subsydiarnego aktu oskarżenia wobec sprawcy.
W poprzednim stanie prawnym - gdy prokurator umarzał postępowanie przygotowawcze lub odmawiał jego wszczęcia - pokrzywdzony mógł zaskarżyć postanowienie do sądu i tak jest też dziś. W przypadku uchylenia tej decyzji prokuratora przez sąd oraz ponownego identycznego postanowienia prokuratora pokrzywdzony mógł bezpośrednio sam wnieść do sądu subsydiarny akt oskarżenia.
Czytaj: Prokurator jak nadsędzia - MS konsekwentnie zwiększa prokuratorskie uprawnienia>>
Po nowelizacji droga ta została wydłużona. Jeśli teraz prokurator ponownie odmówi postępowania lub je umorzy, postanowienie to powinno zostać najpierw zaskarżone do prokuratora nadrzędnego. Dopiero jeśli ten podtrzyma decyzję prokuratora podległego, pokrzywdzony może sam wnieść akt oskarżenia.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie po wniesieniu subsydiarnego aktu oskarżenia >
Zmiany ograniczają prawa stron
Ta zmiana uzasadniana była koniecznością pełniejszej kontroli prokuratora nadrzędnego nad prawidłowością wykonania zaleceń sądu, który uchylił pierwotną decyzję prokuratora prowadzącego sprawę.
Czytaj: Formularze uzasadnień już obowiązują - wątpliwości wiele>>
RPO od początku krytycznie oceniał nowelizację Kpk. Wskazywał, że wprowadzane zmiany ograniczają prawa stron postępowania i są zagrożeniem dla prawidłowego toku procesu. Zdecydowana większość jego postulatów nie została jednak uwzględniona. Także ta dotycząca art. 330 par. 2 Kpk, który określa warunki wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia.
W jego ocenie, zmiana budzi wątpliwości pod kątem konstytucyjnej zasady dostępu do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji).
- Konieczność dwukrotnego (a nie - jak dotychczas - jednokrotnego) zaskarżenia decyzji prokuratora wydłuża cały proces dla pokrzywdzonego. Rodzi to dodatkowe koszty na adwokata (subsydiarny akt oskarżenia musi być sporządzony przez profesjonalnego pełnomocnika). Ponadto w skrajnych przypadkach może to doprowadzić do przedawnienia karalności, zwłaszcza, gdy zażalenie dotyczy odmowy wszczęcia postępowania - wskazuje RPO.
Czytaj w LEX: Najważniejsze zmiany dużej nowelizacji procedury karnej z 2019 r. >
Ułatwienie dla ręcznego sterowania
W ocenie Rzecznika, przepis ten nie zwiększy kontroli prokuratora nadrzędnego, bo i tak ma on wiele skutecznych narzędzi. - Może wydawać wiążące polecenia co do czynności procesowych; zmieniać albo uchylać decyzje prokuratora podległego oraz samemu wykonywać czynności - wskazuje.
Czytaj: Prezydent podpisał zmiany w procedurze karnej>>
I dodaje, że nowy przepis rodzi natomiast niebezpieczeństwo instrumentalnego wykorzystania - w celu całkowitego uniemożliwienia pokrzywdzonemu wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia.
- Warunkiem tego jest bowiem utrzymanie ponownego postanowienia o odmowie postępowania lub jego umorzeniu przez prokuratora nadrzędnego. Nie jest to możliwe, gdy prokurator nadrzędny uchyli postanowienie prokuratora podległego, a ten ponownie, po raz trzeci, odmówi wszczęcia postępowania lub je umorzy. Wtedy pokrzywdzony może jedynie zażalić się do prokuratora nadrzędnego, który ponownie może uchylić to postanowienie, po czym prokurator podległy może ponownie umorzyć lub odmówić postępowania itd. - przypomina RPO.
Jedynym ograniczeniem czasowym rozpoznawania sprawy byłby wtedy upływ przedawnienia karalności danego czynu. Na żadnym etapie procedowania pokrzywdzony nie mógłby skierować subsydiarnego aktu oskarżenia.
Ponadto - jak dodaje - wiążące polecenia prokuratorom podległym mogą wydawać wszyscy prokuratorzy nadrzędni. - Rodzi to niebezpieczeństwo „ręcznego” sterowania decyzjami prokuratora przez czynnik polityczny, jakim jest minister sprawiedliwości-prokurator generalny - także w zakresie całkowitego uniemożliwienia wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia - dodaje.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
