Były minister sprawiedliwości-prokurator generalny Zbigniew Ziobro przedstawił jeszcze we wrześniu 2022 r. Izbie Cywilnej zagadnienie prawne.
Brzmiało ono: czy w sprawie o ustalenie lub zmianę płci wytoczonej przez osobę transseksualną pozostającą w związku małżeńskim lub posiadającą dzieci, po stronie pozwanej, obok żyjących rodziców, muszą wystąpić również małżonek tej osoby lub dzieci? A także: czy współuczestnictwo tych członków rodziny ma charakter współuczestnictwa jednolitego?
Po zmianie na stanowisku ministra sprawiedliwości, tj. po 15 października 2023 r., nowy prokurator generalny prof. Adam Bodnar postanowił wycofać wniosek o rozstrzygnięcie tego pytania prawnego.
Odpowiedź będzie w listopadzie
Postanowieniem z 19 stycznia 2024 r. skład siedmiu sędziów przedstawił wniosek o podjęcie uchwały w tej sprawie składowi całej Izby Cywilnej. Sędziowie uznali, że przemawia za tym waga zagadnienia metrykalnej zmiany płci dla osób zainteresowanych dokonaniem takiej zmiany oraz rosnąca liczba związanych z tym postępowań w praktyce sądowej, przy braku uregulowania tej kwestii w ustawodawstwie.
Mimo to, Izba Cywilna SN uznała, obradując na posiedzeniu niejawnym 7 czerwca 2024 r., że wycofanie pytania prawnego jest niedopuszczalne. Wyznaczyła więc termin na rozpoznanie tego problemu prawnego na listopad 2024 r.
Pozywać rodziców, dzieci i małżonka?
Problem polega na tym, że nawet Sąd Najwyższy nie ma jednolitego zdania na ten temat. Merytorycznie kwestię tę rozstrzygnął w wyroku z 10 stycznia 2019 r. Sąd Najwyższy. Wskazał, że w sprawie o ustalenie zmiany płci (art. 189 k.p.c.) bierną legitymację procesową mają wyłącznie rodzice powoda, a jeżeli nie żyją – kurator ustanowiony przez sąd.
W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia wywiedziono dalej, że wybór rodziców, a nie dzieci osoby dochodzącej ustalenia zmiany płci, ma uzasadnienie w tym, że wyrok uwzględniający powództwo o ustalenie stanowi podstawę ujawnienia zmiany płci jedynie w akcie urodzenia powoda, w którym wpisani są jego rodzice, a nie dzieci (art. 60 pkt 4 ustawy z 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego). Jednakże, odmienne stanowisko wyrażono w wyroku Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2013 r., I CSK 146/13. Izba Cywilna w tym orzeczeniu podkreśliła, że istota więzi prawnych łączących transseksualistę występującego o ustalenie zmiany płci metrykalnej z jego nierozwiedzionym małżonkiem oraz dziećmi decyduje o jednolitej postaci współuczestnictwa koniecznego między tymi osobami (art. 73 par 2 w zw. z art. 72 par. 2 k.p.c.).
Prokurator generalny dostrzegł, że zmiana płci jednego człowieka nie jest zdarzeniem dotyczącym wyłącznie dóbr osobistych tej osoby, a fakt ten ma doniosłe znaczenie dla prawa stanu i dóbr osobistych innych osób (np. małżonka, dzieci).
Do chwili wydania przez Sąd Najwyższy wyroku z 10 stycznia 2019 r., II CSK 371/18, który dokonał wyłomu w utrwalonej praktyce orzeczniczej, dominował pogląd, zgodnie z którym do kręgu osób występujących po stronie biernej (pozwanej) w tego rodzaju sprawach należeli co najmniej rodzice transseksualisty, a jeżeli powód pozostawał w związku małżeńskim lub miał małoletnie dzieci, jego współmałżonek lub małoletnie dzieci.
Prokurator: Sytuacja niekonstytucyjna
Prokurator generalny Ziobro podkreślił, wynikający z art. 18 Konstytucji, wyłącznie heteroseksualny charakter małżeństwa, chroniący cztery podstawowe wartości związane z funkcjonowaniem jednostki w społeczeństwie, tj. małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzinę, macierzyństwo
i rodzicielstwo.
Zdaniem wnioskodawcy zarówno przepisy Konstytucji (art. 18), jak i kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 1 i nast.) pozwalają bez żadnej
wątpliwości stwierdzić, że małżeństwem może być jedynie związek mężczyzny i kobiety. Charakter prawny zawartego przez transseksualistę
związku małżeńskiego oraz istota więzi łączących nierozwiedzionych małżonków nakazują nie tylko opowiedzieć się za koniecznością udziału
nierozwiedzionego małżonka transseksualisty po stronie pozwanej, ale wręcz za niedopuszczalnością uwzględnienia takiego powództwa o ustalenie lub zmianę płci metrykalnej.
W razie uwzględnienia takiego pozwu z dniem następującym po dacie uprawomocnienia się wyroku doszłoby - zdaniem prokuratora
- do niedopuszczalnego z mocy prawa usankcjonowania w obrocie prawnym małżeństwa dwóch osób tej samej płci.
Nieobecni sędziowie: Wadliwa obsada sądu
W podjęciu uchwały nie brali udziału sędziowie tej Izby: Dariusz Dończyk, prof. dr hab. Paweł Grzegorczyk, Monika Koba, Władysław Pawlak, Agnieszka Piotrowska, dr hab. Marta Romańska, dr hab. Roman Trzaskowski, prof. dr hab. Karol Weitz, a także Dariusz Zawistowski.
Nieobecność tych sędziów wynika z przekonania, że udział sędziego powołanego na wniosek obecnej Krajowej Rady Sądownictwa w składzie Sądu Najwyższego prowadzi w każdym przypadku do nienależytej obsady sądu. Podkreślili to w oświadczeniu z października 2022 r., że uchwała ma moc zasady prawnej, wiążącej każdego sędziego Sądu Najwyższego.
Sędziowie, którzy nie uczestniczyli w podjęciu uchwały nie widzą możliwości wspólnego orzekania z osobami powołanymi w wadliwej procedurze. Sędzia nie może świadomie naruszać prawa obywateli do sądu i narażać państwa polskiego na obowiązek wypłacania wysokich odszkodowań - takiej treści pismo wręczyli dwa lata temu pierwszej prezes SN legalnie wybrani prezesi Izb.
Uchwała Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 7 czerwca 2024 r., sygn. akt III CZP 6/24
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
