Stawki dla biegłych sądowych od dawna budzą emocje. Biegli pod podkreślają, że są zbyt niskie i nie zachęcają do pracy osób z doświadczeniem, odpowiednim wykształceniem. MS zmianę w zakresie spraw karnych uzasadniało też tym, że środowisko biegłych sądowych, w tym przedstawicieli instytucji naukowych i specjalistycznych, które sporządzają opinie na zlecenie sądów i prokuratur, sygnalizuje trudności w wykazaniu ponoszonych wydatków za pomocą rachunków lub faktur, na cele sporządzenia opinii w konkretnej sprawie. 

Zmienione zostały dwa rozporządzenia: 

 

 

Czytaj: Biegli znów priorytetem MS, na rynku coraz większy pat >>

Rola biegłych istotna, a stawki zbyt niskie

Ministerstwo w uzasadnieniu przypomina, że wysokość stawek wynagrodzenia dla biegłych jest wprost uzależniona od kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, a jej wysokość jest określana corocznie w ustawie budżetowej. - Kwota bazowa na przestrzeni ostatnich 15 lat wzrosła jedynie o ok. 1,2 proc. Ustawa budżetowa z 2008 r. określiła wysokość kwoty bazowej na 1766,46 zł. W budżecie na 2023 r. kwota bazowa wyniosła 1789,42 zł, a jej wysokość została utrzymana w projekcie ustawy budżetowej na 2024 r. Podstawowe stawki godzinowe dla biegłego sądowego w 2023 r. (od 1,28 proc. do 1,81 proc. kwoty bazowej) zawierają się w przedziale od 22,90 zł do 32,39 zł. Zatem stawki te oscylują w okolicach prawem dopuszczalnych stawek minimalnych, a od lipca 2023 r. najniższy wymiar godzinowej stawki biegłego (22,90 zł) jest niższy od stawki minimalnej wynikającej z rozporządzenia Rady Ministrów z 13 września 2022 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2023 r., gdzie w par. 4 określono, że od dnia 1 lipca 2023 r. minimalna stawka godzinowa wynosi 23,50 zł - wskazano w uzasadnieniu rozporządzenia dotyczącego postępowań cywilnego.

Dodano, że biegli sądowi pełnią istotną rolę w postępowaniach, w których wymagane jest posiadanie wiadomości specjalnych. - Zadaniem biegłych jest dzielenie się swoją wiedzą specjalistyczną i ułatwienie w ten sposób sądowi lub innemu organowi postępowania dokonania oceny dowodów i poczynienia ustaleń faktycznych. Jednym z zasadniczych uprawnień biegłego – obok uczestnictwa w postępowaniu przed organem prowadzącym postępowanie – jest szeroko rozumiane prawo do wynagrodzenia z tytułu sporządzenia opinii. Problem zbyt niskich wynagrodzeń biegłych został dawno zdiagnozowany w praktyce polskiego wymiaru sprawiedliwości, przyczyniając się do znacznego deficytu biegłych, zwłaszcza z obszaru medycyny - wskazano.

Czytaj w LEX: Przychody biegłego jako przychody z działalności wykonywanej osobiście >

Zmiany w dokumentowaniu

Zgodnie z rozporządzeniami poniesione wydatki niezbędne dla wydania opinii, w szczególności wydatki materiałowe, amortyzację aparatury badawczej oraz koszty dojazdu na miejsce wykonania czynności, biegły dokumentuje za pomocą faktur lub rachunków albo kopii tych dokumentów. A jeżeli udokumentowanie poniesionych przez niego wydatków, nie jest możliwe za pomocą faktur lub rachunków albo kopii tych dokumentów to wtedy będzie składał pisemne oświadczenie o poniesieniu wydatku, zawierające w szczególności wysokość wydatku, mechanizm jego wyliczenia oraz przyczynę braku możliwości jego udokumentowania.

WZORY dokumentów w LEX:

 

Za opinie już zlecone i wydane wyższych stawek nie będzie

Rozporządzenia weszły w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia czyli 19 grudnia.

W przypadku spraw cywilnych, do wynagrodzenia oraz zwrotu wydatków biegłego powołanego w celu wydania opinii przez sąd od dnia 25 kwietnia 2024 r. do dnia wejścia w życie zmienionego rozporządzenia, stosowane będą przepisy dotychczasowe, natomiast do sposobu dokumentowania przez biegłego, powołanego w celu wydania opinii przez sąd, poniesionych przez niego wydatków niezbędnych do wydania opinii - od dnia 25 kwietnia 2024 r. do dnia wejścia w życie zmiany - przepisy rozporządzenia zmienianego. 

Z kolei w sprawach karnych do wynagrodzenia oraz zwrotu wydatków biegłego powołanego w celu wydania opinii przez sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze od dnia 24 kwietnia 2024 r. do dnia wejścia zmienionego rozporządzenia stosuje się przepisy w brzmieniu dotychczasowym ale do sposobu dokumentowania przez biegłego, powołanego w celu wydania opinii przez sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze, poniesionych przez niego wydatków w zakresie, w jakim bezpośrednio dotyczyły one konkretnej opinii i były niezbędne dla jej wydania - od dnia 24 kwietnia 2024 r. do dnia wejścia w życie niniejszego rozporządzenia - stosuje się już przepisy zmienione.

Oderwanie od realiów

Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. Dra Jana Sehna w Krakowie wskazał w opinii, że opracowując nowe rozporządzenia regulujące zasady ustalania wynagrodzeń za opinie wykonywane przez biegłych sądowych, Ministerstwo Sprawiedliwości nie wykorzystało okazji do zweryfikowania i unowocześnienia wykazu badań i metod badawczych przewidzianych w poszczególnych pozycjach taryfikatorów.

Dodano, że treść niektórych pozycji załączników stała się wręcz anachroniczna. - Przykładowo wskazać możemy, że badanie krwi na obecność alkoholu metodą Widmarka jest aktualnie metodą historyczną, której nie stosuje się ani w naukach medycznych, ani sądowych. W praktyce nie stosuje się również metod badania krwi i innych śladów biologicznych przewidzianych w pozycjach 1–5 załączników nr 2 do projektów rozporządzeń, a także niektórych metod badań kryminalistycznych i toksykologicznych. Za oderwane od realiów należy również uznać przewidziane w taryfikatorach stawki za badania psychologiczne. Z doświadczeń Zakładu Psychologii Sądowej IES wynika, że wydanie opinii psychologicznej powiązanej z analizą akt sądowych, wywiadami, testami (i ich opracowaniem) oraz obserwacją, wymaga nakładów pracy biegłych mieszczących się w przedziale od 20 do 120 godzin, co w przeliczeniu na procent kwoty bazowej daje rozpiętość od 33,4–200,4 proc. kwoty bazowej, gdy tymczasem projekty rozporządzeń przewidują za badania psychologiczne w warunkach ambulatoryjnych z pisemną opinią maksymalnie 13,99 proc. kwoty bazowej - wskazuje.

Również konsultant krajowy w dziedzinie medycyny sądowej wskazuje, że propozycje są zdezaktualizowane i spóźnione o wiele lat. - Problem zbyt niskich wynagrodzeń biegłych został zdiagnozowany już dawno temu w praktyce polskiego wymiaru sprawiedliwości i przyczynił się do znacznego deficytu biegłych, zwłaszcza z obszaru medycyny. Co więcej, legislatorzy stwierdzają wprost, iż proponowane zmiany są spowodowane spadkiem wymiaru najniższej godzinowej stawki biegłego (22,90 zł) poniżej poziomu minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej od dnia 1 lipca 2023 r. (23,50 zł). Tym bardziej dziwi, że działania legislacyjne zostały podjęte dopiero teraz, mimo iż świadomość wspomnianych wyżej konsekwencji istniała już od ponad roku - zaznacza.

 

Stawki drastycznie odstające od rynkowych

Konsultant dodaje, że nie uwzględniono współczynnika skumulowanej inflacji CPI od czasu ogłoszenia pierwotnych wersji rozporządzeń dotyczących stawek wynagradzania biegłych oraz tabel zryczałtowanych w postępowaniach karnym i cywilnym z 24 kwietnia 2013 r. do chwili obecnej, który według kalkulatora dostępnego w rządowym serwisie internetowym wynosi 45,79-45,82 proc. przy uwzględnieniu stopy kwartalnej lub miesięcznej.

Wskazuje również, że projekt nie realizuje dyrektywy zawartej w art. 89 ust. 5 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, która obliguje ministra sprawiedliwości do określenia, w drodze rozporządzenia, stawek wynagrodzenia biegłych z uwzględnieniem również „poziomu wynagrodzeń uzyskiwanych przez pracowników wykonujących podobne zawody”.

- Tymczasem zaktualizowane stawki godzinowe drastycznie odstają od aktualnych ofert rynkowych dla lekarzy, nawet tych nieposiadających jeszcze żadnej specjalności. Według raportu stawek oferowanych za pracę lekarzy na platformie „Lekarze – oferty pracy” średnia oferowana stawka godzinowa w IV kwartale 2022 r. wyniosła 183,32 zł za godz. brutto, przy czym najwyższe stawki w wybranych specjalnościach przekraczały nawet pułap 400 zł za godz. Nawet najniższe stawki oferowane lekarzom w mniej obleganych województwach przekraczały 136 zł za godzinę. Nowe stawki godzinowe proponowane dla biegłych nieposiadających stopnia naukowego (29,88-42,23 zł) są nawet znacznie niższe od wynagrodzeń rezydentów (czyli lekarzy, którzy nie są jeszcze specjalistami w żadnej dziedzinie) - podsumowuje.

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.