Coraz częściej zdarzają się sytuacje niezwykle kłopotliwe dla przedsiębiorców, gdy prokurator blokuje rachunek bankowy firmie.  Jeśli ma podejrzenie prania brudnych pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Kilka pytań sądów z różnych części kraju o blokowanie kont wpłynęło już do Izby Karnej Sądu Najwyższego i czeka na rozpoznanie.

Zajęcie konta stosuje się w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym albo roszczeń o naprawienie szkody finansowej. Uznaje się te środki finansowe za dowody rzeczowe. A co więcej -prokurator zobowiązuje dyrektorów banków, w których zostały zdeponowane – do przekazania środków (w wysokościach wskazanych w postanowieniu) na rachunek sum depozytowych Prokuratury.

 

 

Pieniądze na rachunku jako dowód

Postanowienia takie opierają się na art. 9 par. 2 k.k., art. 93 par. 3 k.p.k. i art. 86 ust. 13 ustawy z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

W jednej ze spraw zażalenie na takie postanowienie o odmowie uchylania blokady rachunków bankowych złożyli pełnomocnik spółki z o. o. oraz właściciel, zarzucając naruszenie art. 86 ust. 13 ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w zw. z art. 217 k.p.k. w przypadku zażaleń na postanowienia w przedmiocie dowodów rzeczowych.

W zażaleniach kwestionowano m.in. uznanie środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym za dowód rzeczowy. Powołano się na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26 listopada 2010 r. (II FSK 1301/09). Według tego orzeczenia „środki zgromadzone na rachunku bankowym nie posiadają przymiotów, które pozwalałyby na ich uznanie za dowód rzeczowy”, bowiem „pieniądz bankowy nie istnieje jako rzecz, brakuje w nim tych fizycznych cech banknotów i bilonu”.

Zażalenia przedstawiono do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Warszawie, który uznał, że w sprawie wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy.

Rzecz ruchoma - pieniądze

Prokuratura Krajowa wskazuje natomiast na dominującą linię orzeczniczą, wspartą treścią art. 115 par. 9 k.k., definiującego jako rzecz ruchomą lub przedmiot również środek pieniężny zapisany na rachunku oraz art. 86 ust. 13 in fine ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Drugi z tych przepisów, jako nadający uprawnienie do wydania postanowienia w przedmiocie dowodów rzeczowych, co do takich właśnie rzeczy, stanowi lex specialis. Przynajmniej na użytek postępowań, o których mowa w wymienionej ustawie.

Pieniądz to nie dowód rzeczowy lecz wirtualny wyciąg

Stanowisko co do zagadnienia prawnego, przedstawionego przez Sąd Rejonowy w W. postanowieniem z 10 grudnia 2020 r., Sąd Najwyższy zajął w uchwale z 13 października 2021 r., I KZP 1/21.

Stwierdził wtedy, że przepis art. 86 ust. 13 ustawy z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu musi być interpretowany w sposób ścisły i uwzględniający gwarancyjną funkcję tego przepisu. Środki zgromadzone na rachunku bankowym nie mają cech dowodu rzeczowego w rozumieniu art. 86 ust. 13 cytowanej wyżej ustawy, gdyż nie istnieją jako rzeczy, a są wyłącznie zapisami w systemie informatycznym.

Analogiczny pogląd do tej uchwały Sąd Najwyższy wyraził w uchwale z 9 listopada 2021 r., I KZP 3/21 W uchwale tej stwierdził, że: Zgromadzone na rachunku bankowym środki nie są dowodem rzeczowym, o którym mowa w art. 106a ust. 8 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe. W uzasadnieniach obu uchwał m.in. poddano analizie, na gruncie prawa procesowego, pojęcia „dowód rzeczowy”. Odwołując się do definicji słownikowej, jak też do obfitego w tym względzie piśmiennictwa prawniczego wskazano, że „dowód rzeczowy jest rzeczą, która w każdym przypadku jest przedmiotem materialnym istniejącym fizycznie” i że „nie jest to pojęcie tożsame z określeniem rzecz ruchoma, którym posługuje się prawo karne materialne – art. 115 par. 9 k.k.” (I KZP 1/21), że dowodami rzeczowymi są „przedmioty (rzeczy) z utrwalonymi ma nich śladami przestępstwa”, „rzeczy stanowiące źródło dowodowe”, które dostarczają „środków dowodowych w postaci swoich cech (lub ich konfiguracji) poznawanych za pomocą zmysłów” (I KZP 3/21).

Wreszcie konkludowano, że „środki zgromadzone na rachunku bankowym nie mają tych cech, gdyż nie istnieją jako rzeczy – przedmioty, są wyłącznie zapisami w systemie informatycznym. Zapisem informatycznym, któremu nie odpowiada żaden konkretny przedmiot – banknot, który mógłby zostać poddany oględzinom” (I KZP 1/21). A także: „środki na rachunku, o których mowa w art. 106a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, nie stanowią fizycznych obiektów posiadających określone właściwości". (I KZP 3/21).

W uzasadnieniach obu uchwał zwrócono też uwagę, że jest dopuszczalne wydanie przez prokuratora postanowienia w sprawie dowodów rzeczowych, gdy postępowanie znajduje się w fazie in rem, gdy nikomu nie postawiono zarzutów. Zatem może ono dotykać osoby, której nie postawiono zarzutu popełnienia jakiegokolwiek przestępstwa, ze skutkiem uniemożliwienia jej dysponowanie swoją własnością i ograniczenia, a niekiedy zupełnie wyeliminowania swobody gospodarczej (o ile osoba ta prowadzi działalność gospodarczą). W związku z tym nawiązano do gwarancyjnego ograniczenia w czasie mających cechę drastyczności działań organów ścigania wobec takich osób.

 

 

W odniesieniu do uchwały Sądu Najwyższego o sygn. I KZP 1/21 przedstawiciele nauki prawa zgłosili zastrzeżenia. Na przykład dr Michał Kurowski, prokurator Prokuratury Okręgowej w Łodzi delegowany do Departamentu do Spraw Przestępczości Zorganizowanej.

Zmiana procedury karnej

Obecnie należy wziąć pod uwagę fakt, iż 12 stycznia 2022 r. weszła w życie ustawa z 17 grudnia 2021 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z powołaniem Centralnego Biura Zwalczania Cyberprzestępczości. W  art. 4 ust. 1 tej ustawy, najwyraźniej w reakcji na wskazane wyżej uchwały Sądu Najwyższego wprowadzono do Kodeksu postępowania karnego art. 236b.

Przepis ten stanowi, że: Paragraf 1. Rzeczą lub przedmiotem w rozumieniu przepisów niniejszego rozdziału są również środki na rachunku. Paragraf 2. Postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych może dotyczyć środków na rachunku, jeżeli zostały zatrzymane jako dowód w sprawie.

Sąd Najwyższy w najnowszym postanowieniu z 18 maja 2022 r. wziął pod uwagę zmianę kodeksu postępowania karnego.

Właściciel rachunku może się żalić do sądu

Sędzia sprawozdawca Zbigniew Puszkarski orzekł, że przepisy te każą przyjąć, że o ile zostanie wykazane, iż środki zgromadzone na rachunku bankowym mogą być uznane za dowód w sprawie, zatem również za dowód rzeczowy (art. 236b k.p.k.), wydanie postanowienia, o zablokowaniu pieniędzy na rachunku bankowym jest dopuszczalne także wtedy, kiedy postępowanie karne znajduje się w fazie in rem. To znaczy - w stadium przygotowawczym, w pierwszej fazie śledztwa lub dochodzenia, gdy nie przedstawiono żadnej osobie zarzutu popełnienia przestępstwa.

Jak zauważył Sąd Najwyższy, nowy przepis redukuje gwarancyjną funkcję. Zwłaszcza, że ustawą nowelizującą z 17 grudnia 2021 r.  dano prokuratorowi prawo do wstrzymania transakcji lub blokady rachunku nie tylko, jak dotąd, na czas nie dłuższy niż sześć miesięcy (ust. 9), ale na dalszy czas oznaczony, nie dłuższy niż kolejne sześć miesięcy (sygn. akt I KZP 7/21).

Zatem maksymalny czas wstrzymania transakcji lub blokady rachunku w sytuacji niewydania postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym lub postanowienia w przedmiocie dowodów rzeczowych wydłużono z sześciu miesięcy do roku.

- Ma przy tym znaczenie, że w art. 18 ustawy nowelizującej z 2021 r. wskazano, stosując zasadę „chwytania w locie” nowych regulacji, przepisy m.in. ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, tj. i jej art. 86, stosuje się w nowym brzmieniu również w sprawach, w których wstrzymanie transakcji lub blokada rachunku zostały zastosowane przed dniem wejścia w życie tych przepisów - dodał sędzia Puszkarski.

Na postanowienie prokuratora o wstrzymaniu transakcji lub blokadzie rachunku, jak też na postanowienie o przedłużeniu tych restrykcji – przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy (art. 86 ust. 11 i 11a zd. drugie ustawy). A więc - jak zaznaczył SN -  większego znaczenia nabiera kontrolna rola sądu rozpoznającego ewentualnie wniesione zażalenie. Wstrzymanie transakcji lub blokada rachunku mogą trwać dłużej niż rok w przypadku, gdy przed upływem czasu ich stosowania zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym lub postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych.  

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.