Obowiązująca od 7 listopada 2019 r. nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadziła szereg zmian w zakresie postępowania odwoławczego. Po pierwsze, istotne modyfikacje dotyczą już samego obowiązku sporządzania uzasadnień wyroków sądów pierwszej instancji, jak również ich treści. Po drugie, zmieniła sposób prowadzenia kontroli formalnej apelacji, formułowania zarzutów apelacji oraz trybu jej rozpoznawania. Wreszcie, wprowadziła zasadę zażaleń „poziomych”, która oznacza, że większość zażaleń będzie rozpatrywana przez sąd tej samej instancji.
Czytaj również: Zażalenia poziome zablokują sądy rejonowe >>
Uzasadnianie wyroków
Nowa regulacja ustanawia wymóg uzasadniania wyroków w sposób zwięzły. W praktyce ma być to związane z ograniczeniem przywoływania w uzasadnieniu treści dokumentów znajdujących się w aktach oraz treści orzeczeń sądowych. Ponadto, w świetle ustawy nowelizującej, uzasadnienie wyroku co do zasady będzie sporządzane tylko na wniosek o jego doręczenie podlegający opłacie w wysokości 100 zł, który stanowi przesłankę do wniesienia środka zaskarżenia. Tym samym, uzasadnienie nie będzie już sporządzane z urzędu w przypadku wniesienia apelacji w terminie 14 dni od dnia wydania wyroku (poprzedni stan prawny dopuszczał takie zaskarżenie wyroku bez konieczności posiadania jego uzasadnienia). Wyjątek dotyczy sytuacji, kiedy w sprawie wniesiono skargę kasacyjną lub skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia – wówczas uzasadnienie będzie sporządzane w terminie dwóch tygodni od dnia wniesienia skargi. Jednocześnie, strona składająca wniosek będzie musiała wyraźnie określić jego zakres, tj. czy żądanie ma dotyczyć całości, czy jedynie (wskazanej) części wyroku (np. tylko części oddalającej określone żądanie w przypadku, gdy pozostałe żądania zostały przez sąd uwzględnione).
Z pewnością założenie, zgodnie z którym uzasadnienia mają mieć charakter lapidarny jest słuszne i stanowi pozytywny krok w kierunku przyspieszenia pracy sędziów. Skrótowość uzasadnienia nie powinna jednak wpływać na jego merytoryczną treść, w tym przedstawienie jasnego toku rozumowania sądu. Kwestie te są kluczowe dla stron, które będą dążyły do poddania danego rozstrzygnięcia kontroli instancyjnej, stąd motywacje sądu powinny być wyrażane w sposób wyraźny i wyczerpujący.
Czytaj też: Nowa procedura w sprawach gospodarczych już obowiązuje >
W odniesieniu do wprowadzenia opłat od wniosku o uzasadnienie, należy podkreślić, iż opłata będzie pobierana zarówno od wniosku o uzasadnienie orzeczenia o charakterze merytorycznym, jak i wniosku o uzasadnienie orzeczenia o charakterze formalnym czy wpadkowym. W razie wniesienia środka zaskarżenia, uiszczona opłata zostanie zaliczona na poczet opłaty od środka zaskarżenia.
W ustawie wprost określono, że nieopłacone wnioski o sporządzenie uzasadnienia będą podlegać odrzuceniu (dodany § 4 do art. 328 k.p.c.).
Postępowanie odwoławcze – zmiany dotyczące apelacji
Zgodnie z treścią ustawy nowelizującej, zasadnicze zmiany dotyczą postępowania odwoławczego. W odniesieniu do apelacji, postępowanie ma być skoncentrowane w sądzie drugiej instancji – sąd pierwszej instancji został zobowiązany do niezwłocznego przedstawienia akt sprawy sądowi drugiej instancji. Oznacza to, że kontrola formalna apelacji będzie już dokonywana przez sąd odwoławczy, a nie jak obecnie przez sąd pierwszej instancji i ewentualnie ponownie przez sąd drugiej instancji.
Czytaj w LEX: Koszty sądowe – najistotniejsze zagadnienia po zmianach z lipca 2019 r. >
Istotne modyfikacje odnoszą się również do treści zarzutów w apelacji – w zarzutach co do podstawy faktycznej należy bowiem wskazać fakty ustalone przez sąd pierwszej instancji niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy lub istotne fakty nieustalone przez sąd pierwszej instancji. Ustawodawca wprost wprowadził przepis, zgodnie z którym w razie powoływania nowych faktów i dowodów trzeba będzie uprawdopodobnić, że ich przedstawienie w pierwszej instancji nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później, jak również dodatkowe wymagania dotyczące powoływania dowodów w postaci m.in. notatek głosowych czy filmów. W takiej sytuacji, powołując fakt wykazany dowodem utrwalonym za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, strona będzie zobowiązana do oznaczenia części zapisu dotyczącego takiego faktu. Wydaje się, że bardziej rygorystyczne wymogi dotyczące formułowania zarzutów oraz przedkładania dowodów powinny skutkować wzmożonym zapotrzebowaniem na profesjonalną pomoc prawną.
Cena promocyjna: 39 zł
|Cena regularna: 39 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Kluczowe zmiany dotyczą procedury ponownego rozpoznawania sprawy. Przede wszystkim, w przypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sąd rozpozna ją w takim samym składzie. W założeniu ustawodawcy zmiana ta ma być motywacją do starannego prowadzenia postępowania przez sędziów w sądach pierwszej instancji – w razie popełnienia błędów sędzia nie uniknie już dodatkowego nakładu pracy związanego z ich naprawą. Dodatkowo, zgodnie z nowymi przepisami, sąd I instancji, do którego wróci sprawa, nie będzie już związany „wskazaniami” sądu odwoławczego co do dalszego postępowania, a jedynie oceną prawną przedstawioną w orzeczeniu sądu II instancji. Warunkiem związania sądu I instancji taką oceną prawną będzie brak zmiany stanu prawnego lub faktycznego oraz brak wyrażenia przez Sąd Najwyższy odmiennego poglądu w uchwale rozstrzygającej zagadnienie prawne po wydaniu wyroku w II instancji. Wprowadzone rozwiązanie ma podkreślić i urzeczywistnić zasadę niezawisłości sędziów.
Czytaj w LEX: Zmiany w postępowaniach uproszczonych po nowelizacji KPC >
Posiedzenie niejawne obok rozprawy
Pozostałe zmiany obejmują m.in. rozszerzenie możliwości rozpoznawania apelacji na posiedzeniu niejawnym (obecnie zasadą jest rozprawa). Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym nie będzie jednak możliwe, gdy strona w apelacji lub odpowiedzi na apelację złoży wniosek o przeprowadzenie rozprawy. Nowelizacja dokonuje również rozszerzenia możliwości stosowania instytucji wstrzymania wykonania orzeczenia sądu II instancji. Do tej pory, instytucja ta mogła zostać zastosowana tylko, gdy strona wniosła jednocześnie skargę kasacyjną. W związku z tym, często uzyskanie szybkiego rozstrzygnięcia w przedmiocie wstrzymania wykonania wyroku było niemożliwe, co uniemożliwiało uzyskanie niezwłocznej ochrony prawnej przez wnioskodawcę. Wprowadzenie możliwości wstrzymania wykonania orzeczenia na czas po wydaniu wyroku w II instancji, a przed wniesieniem skargi kasacyjnej, realizuje potrzeby praktyki oraz powinno ułatwić uzyskanie szybkiej ochrony prawnej w sytuacji, gdy na skutek wykonania orzeczenia stronie może być wyrządzona niepowetowana szkoda.
Czytaj w LEX:
Reforma KPC - najważniejsze zmiany >
Odpowiedzi na kluczowe pytania związane z nowelizacją procedury cywilnej >
Nowelizacja wprowadza również możliwość wydłużenia terminu na wniesienie apelacji do 3 tygodni od dnia doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Wydłużony termin będzie miał zastosowanie, jeśli prezes sądu przedłużył termin dla sądu do sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku na czas oznaczony, z uwagi na brak możliwości sporządzenia uzasadnienia w zasadniczym dwutygodniowym terminie (o czym strona zostaje powiadomiona wraz z doręczeniem jej wyroku z uzasadnieniem).
Sprawdź również książkę: Nowelizacja KPC 2019. Pytania i odpowiedzi >>
Nowe postępowanie zażaleniowe
Zgodnie z założeniami nowej regulacji, kontrola postanowień powinna odbywać się w modelu poziomym. Oznacza to, iż ponowna ocena kwestii incydentalnych nie będzie łączyła się z przeniesieniem sprawy do sądu wyższej instancji – zażalenia będą rozpoznawane przez sąd tej samej instancji. Zasadą będą zatem „zażalenia poziome”, z wyłączeniem określonych kategorii spraw, tj. postanowień, które kończą postępowanie w sprawie, dotyczą przeniesienia postępowania do innego sądu lub powodują przerwę w toku postępowania. Przykładem wyjątków od głównej zasady będą m.in. zażalenia na postanowienia w sprawie umorzenia postępowania, zwrotu pozwu czy zawieszenia postępowania.
Zobacz też w LEX: Przywrócenie do pracy - zmiany od 7 listopada 2019 r. >
Wprowadzenie zasady „zażaleń poziomych” ma przede wszystkim na celu rozgraniczenie rozpoznawania spraw incydentalnych (rozstrzyganych postanowieniami) od przebiegu postępowania głównego. Zażalenia do innego składu sądu pierwszej instancji będą dotyczyły np. zwolnienia od kosztów sądowych, kwestii nadania rygoru natychmiastowej wykonalności, skazania uczestników postępowania na grzywnę, sprostowania i wykładni orzeczenia, czy też odrzucenia zażalenia. Tym samym, sądy wyższego szczebla nie powinny być już w tak znacznym stopniu obciążone kwestiami formalnymi. Ponadto, w dużej mierze zniknie również obowiązek przekazywania akt pomiędzy sądami, co często było przyczyną znacznego przedłużenia postępowania.
Zobacz procedurę w LEX: Wytoczenie powództwa w sprawie gospodarczej >
Wskazane rozwiązania mają doprowadzić do przyspieszenia postępowania i wpisują się w ogólny cel nowelizacji, którym jest umożliwienie stronom uzyskania rozstrzygnięcia w krótszym czasie. Proponowane zmiany powinny też wpłynąć pozytywnie na organizację pracy w sądach odwoławczych, która będzie nakierowana przede wszystkim na merytoryczną ocenę orzeczeń sądów pierwszej instancji.
Patrycja Bolimowska jest adwokatem, senior managing associate w Deloitte Legal
Łukasz Strankowski jest adwokatem, senior associate Deloitte Legal
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
