Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie 7 listopada 2019 r., wprowadza szereg przepisów, mających przeciwdziałać nadużywaniu uprawnień procesowych przez strony i uczestników postępowania. Nowe regulacje obejmują klauzulę generalną nadużycia prawa procesowego, przepisy szczególne dotyczące sytuacji, w których najczęściej dochodzi do nadużycia, możliwość oddalenia powództwa jako oczywiście bezzasadnego bez konieczności przeprowadzania niektórych czasochłonnych czynności procesowych.
Czytaj również: Posiedzenie przygotowawcze – czy w sądzie powszechnym sprawdzą się rozwiązania z arbitrażu?>>
Cena promocyjna: 143.2 zł
Cena regularna: 179 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Klauzula nadużycia prawa procesowego
Klauzula generalna nadużycia prawa procesowego została zawarta w nowo dodanym art. 41 k.p.c.. Zgodnie z nim z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego). Jest to uzupełnienie dokonanej w 2012 r. zmiany w zakresie art. 3 k.p.c., w wyniku której wprowadzono obowiązek podejmowania przez strony i uczestników procesowych czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami. Był to pierwszy krok polskiego ustawodawcy, który dotykał problemu nadużywania przez strony i uczestników postępowania ich uprawnień procesowych. Obecna zmiana uzupełnia dotychczasową regulację o niezależną od art. 3 k.p.c. klauzulę generalną oraz wyposaża sędziów w konkretne instrumenty, którymi mogą się posłużyć w walce z nadużyciami. Ma ona przeciwdziałać takim czynnościom, które choć podejmowane są w granicach prawa procesowego, to nie służą do realizacji przewidzianych dla danych instytucji celów. Czynności te prowadzą bowiem do większego obciążenia sądów, a w rezultacie powodują przedłużenie innych postępowań, w których, gdyby nie obłożenie sądów w postępowaniach dotkniętych nadużyciami, możliwe byłoby szybsze rozstrzygnięcie sprawy.
Czytaj w LEX: Nadużycie prawa procesowego – nowa instytucja w związku z nowelizacją KPC >
W świetle nowego przepisu art. 2262 § 2 k.p.c. sankcje w przypadku zidentyfikowania nadużycia prawa procesowego mogą obejmować:
- wymierzenie grzywny w wysokości do 3 000 zł;
- niezależnie od wyniku sprawy nałożenie na stronę nadużywającą obowiązku zwrotu kosztów postępowania w wysokości odpowiedniej do spowodowanej w postępowaniu zwłoki, a nawet zwrotu kosztów w całości;
- (na wniosek strony przeciwnej przyznanie od strony nadużywającej maksymalnie dwukrotnie podwyższonych kosztów procesu (odpowiednio do zwiększonego przez to nakładu pracy strony przeciwnej) lub podwyższenie maksymalnie dwukrotnie (nawet do 20 proc.) stopy odsetek zasądzonych od strony, która przez swoje nadużycie spowodowała zwłokę w postępowaniu (za czas odpowiadający tej zwłoce).
Zważywszy na to, że sankcje mogę być stosowane kumulatywnie, kara za celowe przedłużanie postępowania w wielu przypadkach może okazać się kłopotliwa. W związku z tym, że fakt nadużycia najczęściej da się ocenić dopiero na tle całokształtu okoliczności sprawy sankcje będą stosowane dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie.
Czytaj w LEX: Sposoby zabezpieczenia roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym >
Przepisy szczególne, czyli sytuacje, w których najczęściej dochodzi do nadużyć
Oprócz ogólnej klauzuli nadużycia prawa procesowego nowelizacja wprowadza przepisy szczególne dotyczące sytuacji, w których najczęściej dochodzi do nadużyć. Ustawodawca za typowe sytuacje uznał:
- wnoszenie jako pozwu pisma niezawierającego żądania rozpoznania sprawy sądowej,
- wnoszenie szeregu wniosków o wyłączenie sędziego,
- wnoszenie tzw. łańcucha zażaleń w tym samym lub zbliżonym przedmiocie,
- wnoszenie szeregu wniosków o rektyfikację wyroku (tj. sprostowanie, uzupełnienie lub jego wykładnię),
- wnoszenie ponownego wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu opartego na tych samych okolicznościach.
W odniesieniu do pisma niezawierającego żądania rozpoznania sprawy sądowej sankcja polega na jego zwrocie wnoszącemu bez żadnych dalszych czynności. Niemniej, w przypadku zwrotu takiego pisma przysługuje zażalenie, które potencjalnie może zapoczątkować serię kolejnych nadużyć (łańcuch zażaleń). W odniesieniu do pozostałych sytuacji nowelizacja przewiduje konsekwencje w postaci pozostawienia pisma bądź wniosku w aktach sprawy bez żadnych dalszych czynności, przy czym o sankcji strona jest zawiadamiana tylko raz – odpowiednio przy wniesieniu zażalenia czy też przy złożeniu pierwszego pisma.
Zobacz procedurę w LEX: Zarządzenie doręczenia odpisu pozwu >
Przy okazji zmian dotyczących nadużycia prawa procesowego ustawodawca wprowadził również możliwość ukarania strony lub jej pełnomocnika za ubliżenie sądowi na piśmie. W takim wypadku, jeśli istnieje pewność co do osoby sprawcy, sąd może ukarać naruszającego karą grzywny do 3 000 zł lub karą pozbawienia wolności do czternastu dni.
Co może się stać z pozwem bezzasadny,
Nowelizacja mierzy się również z praktyką składania tzw. pozwów bezzasadnych (lub pozornych, tj. takich, które w rzeczywistości nie zmierzają do uzyskania sądowego rozstrzygnięcia o prawach i obowiązkach, ale realizacji ukrytych celów strony). W art. 1911 k.p.c. wprowadzono możliwość oddalenia takiego powództwa przez sąd na posiedzeniu niejawnym, bez konieczności doręczania pozwu pozwanemu ani rozpoznania wniosków złożonych wraz z pozwem. W ramach tej procedury sąd może pominąć również inne czynności proceduralne takie jak m.in. wzywanie powoda do usunięcia braków pozwu lub uiszczenia opłaty, sprawdzania wartości przedmiotu sporu czy też przekazywania sprawy.
Czytaj w LEX: Plan rozprawy i posiedzenie przygotowawcze po reformie KPC >
W przypadku oddalenia powództwa jako bezzasadnego powodowi przysługuje „uproszczona” apelacja. Rozpoznając apelację sąd może wydać wyłącznie dwa rozstrzygnięcia - uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania albo oddalić apelację (wyłączona została możliwość zmiany zaskarżonego orzeczenia). Ustawodawca przesądził również, że w przypadku oddalenia apelacji skarga kasacyjna jest niedopuszczalna. Przyjęcie założenia, że w sprawach bezzasadnych powództw praca sądu zostanie ograniczona do minimum, skutkowało również wyjątkowym uregulowaniem kosztów postępowania zainicjowanego takim powództwem – w sytuacji jego oddalenia powód nie będzie obciążany kosztami postępowania. Dopiero jeżeli mimo uznania przez sąd pierwszej instancji że powództwo jest oczywiście bezzasadne, powód zdecyduje się złożyć od wyroku apelację oraz sąd drugiej instancji apelację oddali, powód zostanie obciążony opłatą podstawową od pozwu oraz od apelacji (tj. po 30 zł od każdego z tych pism).
Czytaj w LEX: Pismo niebędące pozwem oraz pozew oczywiście bezzasadny w związku z nowelizacją KPC >
Wprowadzona regulacja powinna ograniczyć czas, który dotychczas poświęcały sądy na rozstrzyganie bezzasadnych powództw. Wobec jednak niskich kosztów opłat od pozwu i apelacji (w kwocie 30 zł) regulacja ta może nie być wystarczająca, aby zniechęcić do składania bezzasadnych (w szczególności pozornych) powództw, ponieważ opłaty ponoszone przez powoda są znacznie niższe niż w przypadku powództw rozpoznawanych w zwykłym trybie. Wprowadzone rozwiązanie niewątpliwie pozwoli sądom w znacznym stopniu uniknąć poświęcania czasu na zadania zbędne, natomiast eliminacja problemu bezzasadnych powództw wymagałaby podniesienia kosztów postępowania nimi zainicjowanych, aby sama ich wysokość zniechęcała powoda do wykorzystywania instytucji procesowych celem realizacji ukrytych celów.
Czytaj w LEX:
Reforma KPC - najważniejsze zmiany >
Odpowiedzi na kluczowe pytania związane z nowelizacją procedury cywilnej >
Które przepisy mają szansę zadziałać
Wprowadzone zmiany – generalnie zmierzają do ograniczenia obstrukcji procesowej. Z pewnością regulacja ta nie wyeliminuje wszystkich sytuacji, w których dochodzi do nadużywania uprawnień procesowych przez strony i uczestników postępowania, jednak najbardziej skuteczne powinny okazać się przepisy szczególne, które pozwolą na pozostawienie w aktach sprawy (bez dalszych czynności) określonych pism bądź wniosków zmierzających do przedłużenia postępowania.
W pozostałych przypadkach, w których zastosowanie będzie miała ogólna klauzula nadużycia prawa procesowego, sankcje w postaci grzywny, podwyższonych kosztów czy odsetek mogą okazać się niewystarczające – chociażby w przypadku osób, które podejmują czynności procesowe wyłącznie celem szykany przeciwnika procesowego. Uzupełnienie regulacji w tym zakresie wymaga jednak obserwacji praktyki sądowej, która pozwoli na zidentyfikowanie kolejnych typowych sytuacji, w których dochodzi do nadużycia prawa procesowego.
Czytaj w LEX: Nowe obowiązki pełnomocników procesowych - reforma KPC >
Wyrazem takich obserwacji są przykładowo niedawne zmiany w postępowaniu egzekucyjnym. W art. 801 § 3 k.p.c. wprowadzono rozwiązania umożliwiające oddalenie przez komornika wniosku wierzyciela o podjęcie określonych czynności egzekucyjnych lub żądanie złożenia wyjaśnień lub udzielenia informacji w trybie art. 761 k.p.c. w sytuacji, gdy „zachodzą (…) uzasadnione podstawy do przyjęcia, że został on złożony wyłącznie w celu szykany dłużnika”.
Patrycja Bolimowska jest adwokatem, senior managing associate w Deloitte Legal
Łukasz Strankowski jest adwokatem, senior associate Deloitte Legal
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
