Nie można zwolnić związkowca zatrudnionego na czas określony

Ograniczenie zakresu roszczeń przysługujących pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy na czas określony, któremu wypowiedziano umowę z naruszeniem art. 32 ust. 1 pkt 1 i ust. 8 ustawy o związkach zawodowych, jedynie do odszkodowania, a z pominięciem roszczenia o przywrócenie do pracy, jest niezgodne z konstytucją - orzekł 12 lipca br. Trybunał Konstytucyjny.

Trybunał odpowiedział na pytanie prawne Sądu Rejonowego w Pabianicach dotyczące wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 50 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy w zakresie, w jakim pomija prawo pracownika - znajdującego się pod ochroną przewidzianą w art. 32 ust. 1 pkt 1 i ust. 8 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych do żądania przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach w wypadku wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony z naruszeniem przepisów o tej ochronie, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 59 ust. 1 konstytucji. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Przedmiotem kontroli konstytucyjności, wszczętej na podstawie  pytania prawnego Sądu Rejonowego w Pabianicach był art. 50 § 3 kodeksu pracy. Przepis ten przewiduje, że  w wypadku wypowiedzenia umowy o pracę, zawartej na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu tych umów, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie.
Sąd, który zadał pytanie prawne, prowadzi postępowanie z powództwa działacza związkowego, z którym rozwiązano umowę na czas określony z naruszeniem przepisów gwarantujących ochronę trwałości stosunku pracy (bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej, nie można wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z podmiotami wymienionymi w art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych). Zdaniem sądu, działacz związkowy winien mieć prawo zgłoszenia - oprócz żądania odszkodowania (jak to przewiduje art. 50 § 3 kodeksu pracy) - alternatywnie, żądania przywrócenia do pracy (takie żądanie przysługuje pracownikowi zatrudnionemu na czas nie określony). W przeciwnym   razie traci sens ochrona trwałości pracy działacza związkowego. Istnieje ona po to, aby działacz mógł wykonywać swoją działalność w miejscu zatrudnienia. Dlatego też sąd zakwestionował art. 50 § 3 k.p. w zakresie, w jakim pomija prawo pracownika, znajdującego się pod ochroną przewidzianą w art. 32 ust. 1 pkt 1 i ust. 8 ustawy o związkach zawodowych    do żądania przywrócenia do pracy w wypadku wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony z naruszeniem przepisów o tej ochronie. Według sądu, kwestionowana regulacja narusza art. 2 konstytucji (zasada sprawiedliwości społecznej) oraz art. 59 ust. 1 konstytucji (wolność zrzeszania się).
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przewidziana w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych szczególna ochrona trwałości stosunku pracy działaczy związkowych odnosi się do wszystkich stosunków pracy, bez względu na podstawę ich nawiązania (umowa o pracę, powołanie, mianowanie, wybór, spółdzielcza umowa o pracę). Nie ma również znaczenia, czy stosunek pracy został nawiązany na czas nieokreślony, czy też na czas określony, ani też w jakim wymiarze czasu pracy pracownik jest zatrudniony. Ochrona przewidziana w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych znajduje wsparcie w art. 3 tej ustawy, zgodnie z którym nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej. W szczególności nie może to być warunkiem nawiązania stosunku pracy i pozostawania w zatrudnieniu oraz awansowania pracownika.
Ustawodawca ustanowił ochronę przewidzianą w art. 32 ust. l ustawy o związkach zawodowych, aby umożliwić pracownikom będącym działaczami związkowymi podejmowanie działań zmierzających do realizacji celów, dla których dany związek został powołany, tj. do obrony praw pracowników, ich interesów zawodowych i socjalnych. Pracownicy ci, z racji pełnionych funkcji, są szczególnie bezpośrednio narażeni na konflikty z pracodawcą, a w konsekwencji na działania zmierzające do ograniczenia ich aktywności w obronie interesów i praw pracowniczych bądź też na niebezpieczeństwo niekorzystnej zmiany warunków pracy lub płacy albo utratę zatrudnienia, ze względu na ich działalność związkową. Zważywszy na cel, któremu ochrona trwałości stosunku pracy ma służyć, ustawodawca nie różnicował tej ochrony np. ze względu na podstawę stosunku pracy. Natomiast pracownikom, w razie rozwiązania stosunku pracy sprzecznie z prawem, przysługuje różny zakres żądań.
Trybunał podkreślił, że ochrona trwałości stosunku pracy, poprzez przywrócenie do pracy, umożliwia działaczom prowadzenie działalności związkowej, a w konsekwencji realizację prawa do zrzeszania się w związki zawodowe. Dlatego też Trybunał  uznał, że ograniczenie zakresu roszczeń - przysługujących pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy na czas określony, któremu wypowiedziano  umowę z naruszeniem art. 32 ust. 1 pkt 1 i ust. 8 ustawy o związkach zawodowych - jedynie do odszkodowania (z pominięciem roszczenia o przywrócenie do pracy) jest niezgodne z  art. 2 konstytucji i art. 59 ust. 1 konstytucji.
Cel ochrony przewidzianej w art. 32 ustawy o związkach zawodowych i efektywność jego realizacji wymaga, także w świetle regulacji międzynarodowych, stworzenia pracownikowi - działaczowi związkowemu możliwości ubiegania się o przywrócenie do pracy w wypadku wypowiedzenia (rozwiązania) umowy na czas określony z naruszeniem art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. Brak możliwości wystąpienia z takim żądaniem stanowi nieuzasadnione ograniczenie wolności zrzeszania się (art. 59 ust. 1 konstytucji) i zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 konstytucji). Stworzenie działaczom związkowym zatrudnionym na podstawie umowy na czas określony podstawy do wysunięcia takiego żądania nie ogranicza w sposób nieproporcjonalny interesów pracodawcy. Ostateczna decyzja należy bowiem do sądu pracy, który, jak dowodzi orzecznictwo, nie dopuszcza do nadużywania ochrony działaczy związkowych i jej wykorzystywania w innych celach, niż została ustanowiona.
Trybunał podkreślił, że uwzględnienie zarzutu sądu pytającego powoduje utrzymanie, jako zasady, żądania - w wypadku niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę na czas określony - wyłącznie odszkodowania. Natomiast na zasadzie wyjątku (podobnie jak wobec podmiotów wymienionych w art. 50 § 5 k.p.) pracownik chroniony na mocy art. 32 ust. 1 pkt 1 i ust. 8 ustawy o związkach zawodowych mógłby żądać albo przywrócenia do pracy albo odszkodowania.