Nie ma ucieczki od e-usług

Stanisław Lem powiedział swego czasu, że znacznie mniej boi się antymaterii niż internetu. Czy jednak internetu trzeba się naprawdę bać? Czy może warto dostrzec w rozwoju nowych technologii i społeczeństwa informacyjnego nie zagrożenie, lecz szansę? Nie dla wszystkich odpowiedź na tak postawione pytania będzie oczywista. Być może nawet nie ma jasnej odpowiedzi. Pewnym jest jednak, że nie można ignorować zjawisk zachodzących w tzw. nowej rzeczywistości. Nastały bowiem czasy, w których coraz częściej w celu przeczytania gazety nie idzie się do kiosku, lecz włącza się komputer, zakupy robi się w wirtualnych sklepach, przelewy za pośrednictwem banków internetowych, a kartki na święta wysyła się przy użyciu poczty elektronicznej - pisze Katarzyna Zarębska, absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego w swojej pracy magisterskiej pt. "Świadczenie usług drogą elektroniczną. Ochrona konsumenta oraz naruszenie dóbr osobistych (analiza cywilnoprawna)"

Zdaniem autorki, tempo rozwoju obrotu elektronicznego najlepiej oddają dane statystyczne. Według raportu podsumowującego rok 2008 w polskim handlu elektronicznym przygotowanego w marcu 2009 r. przez Stowarzyszenie Marketingu Bezpośredniego, Polacy wydali na zakupy w sieci 11,01 mld zł, czyli o ponad 36% więcej niż w roku poprzednim. Z kolei według danych z końca 2009 r. liczba ta była już równa 13,7 mld zł. Udział e-commerce w handlu detalicznym wyniósł w 2008 r. 1,94% i wciąż rośnie. Taka sytuacja związana jest ze zdecydowanie szybszym tempem rozwoju handlu elektronicznego niż tradycyjnego. W ramach ciekawostki można dodać, że prognozuje się, iż w 2014 roku wartość amerykańskiego rynku e-commerce wyniesie 248,7 mld dolarów, a europejskiego 114,5 mld euro.
Wagę zjawiska, jakim jest świadczenie usług drogą elektroniczną, podkreśla również fakt, że usługi takie obejmują nie tylko te, które stanowią zarazem przejaw handlu elektronicznego, lecz także ogromną ilość usług niekomercyjnych (co zostanie zilustrowane w pierwszej części pracy).
Statystyka to jednak nie wszystko - stwioerdza Katarzyna Zarebska.  W 2006 r. „Człowiekiem Roku magazynu Time” została światowa społeczność internetowa (za przejęcie sterów globalnych mediów, za ustanowienie i kształtowanie nowej, cyfrowej demokracji, za pracę za darmo i za pokonanie profesjonalistów w ich własnej grze). Z kolei w bieżącym, 2010, roku Internet został zgłoszony jako kandydat do Pokojowej Nagrody Nobla (za promowanie dialogu i demokracji).

Na tle tego, co zostało wyżej powiedziane, zainteresowanie problematyką prawną związaną ze świadczeniem usług drogą elektroniczną zdaje się być w pełni uzasadnione. Coraz szerszy dostęp do globalnego Internetu, a zarazem ciągła jego ewolucja stwarzają nowe wyzwania dla nauki prawa. Jak trafnie zauważyli J. Barta i R. Markiewicz, problemy prawne dotyczące obrotu elektronicznego „pojawiły się równie szybko, jak szybko rozwijało się u większości osób początkowe naiwne przekonanie (czy nadzieja), że Internet stanowić będzie swoisty obszar wolności bez sztywnych prawnych ram, administracyjnych ograniczeń czy fiskalnych obciążeń”. Warto zastanowić się, które zjawiska związane z obrotem elektronicznym, w jaki sposób i przez kogo zostały uregulowane, a które pominięto i dlaczego. Niezależnie bowiem od tego, jak ocenia się zmiany, które przynosi rozwój handlu elektronicznego, pewnym jest, że związane z nimi problemy prawne nie są przejściowe. „Można raczej twierdzić, że kształtują nowy obraz systemu prawa cywilnego”.

Jak pisze autorka, celem jej pracy było przeprowadzenie cywilnoprawnej analizy istniejących regulacji odnoszących się do świadczenia usług drogą elektroniczną, przede wszystkim pod względem ich zdolności adaptacji do niezwykle dynamicznych zmian zachodzących w obrocie elektronicznym. Ze względu na horyzontalny charakter ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną omówienie wszystkich zagadnień prawnych związanych ze świadczeniem usług drogą elektroniczną jest praktycznie niemożliwe, tym bardziej w tak ograniczonym objętościowo opracowaniu. W związku z powyższym niniejsza praca będzie koncentrowała się na dwóch zagadnieniach – na ochronie konsumenta oraz na naruszeniach dóbr osobistych, których omówienie zostanie poprzedzone (w pierwszym rozdziale) obszernym wprowadzeniem teoretycznym. Założeniem jest, że tego typu analiza, dzięki naświetleniu pozytywnych i negatywnych aspektów aktualnych regulacji obrotu elektronicznego, pozwoli na lepsze zrozumienie niezmiernie aktualnej problematyki prawnej świadczenia usług drogą elektroniczną, przede wszystkim zaś umożliwi wyciągnięcie w tym zakresie wniosków na przyszłość.

Pierwszy rozdział pracy zawiera wprowadzenie do problematyki świadczenia usług drogą elektroniczną. Została w nim omówiona historia Internetu jako najważniejszej, a na pewno najczęściej wykorzystywanej elektronicznej drogi świadczenia usług. Następnie pokrótce prezentowane są różne metody regulacji obrotu elektronicznego – te tradycyjne, te które nabierają szczególnego znaczenia w tzw. „nowej rzeczywistości” oraz te zupełnie nowe, wypracowane specjalnie na potrzeby globalnej sieci internetowej.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że kolizyjnoprawne aspekty świadczenia usług drogą elektroniczną, mimo ich ogromnego znaczenia dla sprawnego funkcjonowania i rozwoju obrotu elektronicznego (w tym dla ochrony konsumenta, a także dla dochodzenia roszczeń związanych z naruszeniami dóbr osobistych w Internecie) nie zostały omówione w szerszym zakresie ze względu zarówno na cywilnoprawny charakter niniejszej pracy, jak i na jej ograniczoną objętość.

Kolejna część rozdziału pierwszego jest poświęcona źródłom prawa, czyli aktualnym ramom prawnym świadczenia usług drogą elektroniczną. Na tym etapie pracy dość obszernie, ze względu na ich podstawowe znaczenie dla poruszanej problematyki, zostały omówione Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego (w skrócie nazywana dyrektywą o handlu elektronicznym lub dyrektywą ramową) oraz Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Następnie zostały zdefiniowane podstawowe pojęcia związane z tematem niniejszego opracowania (m.in. „handel elektroniczny”, „obrót elektroniczny”, „usługa społeczeństwa informacyjnego” i „świadczenie usług drogą elektroniczną”). Rozdział kończy się prezentacją rodzajów umów zawieranych drogą elektroniczną, według odpowiednich kryteriów (m.in. ze względu na sposób wykonania umowy i ze względu na charakterystyczne świadczenie).

Rozdział drugi dotyczy ochrony konsumenta korzystającego z usług świadczonych drogą elektroniczną jako słabszej strony stosunków prawnych zawieranych za pośrednictwem sieci internetowej. Szczegółowe rozważania są poprzedzone obszernym wprowadzeniem do tematu. Poza kwestiami terminologicznymi poświęcone jest ono m.in. rozważaniom, czy w związku z pojawieniem się i stopniowym upowszechnianiem w społeczeństwie nowych technologii to właśnie konsument powinien być chroniony, a jeśli tak, to dlaczego i czy jego ochrona powinna być zwiększona w stosunku do tej, którą zapewniają mu regulacje istniejące w obrocie tradycyjnym.

Dalsza część rozdziału drugiego koncentruje się na dwóch zagadnieniach. Po pierwsze, poruszony jest problem obowiązków informacyjnych ciążących na usługodawcy względem usługobiorcy usług świadczonych drogą elektroniczną – tych przewidzianych w uśude (czyli odnoszących się do wszystkich kategorii usługobiorców) oraz tych, które, na podstawie szczególnych regulacji prawnych, dotyczą wyłącznie konsumentów. Na tym etapie pracy zostało obszernie omówione zagadnienie informacji handlowej, zarówno zamówionej, jak i niezamówionej. Po drugie, szczegółowe rozważania dotyczące ochrony konsumenta obejmują problem ochrony jego danych osobowych w procesie świadczenia usług drogą elektroniczną. Przedstawione więc zostały odpowiednie postanowienia uśude (uznawane zresztą przez dużą część przedstawicieli nauki za „martwe” i zbędne). Rozdział ten zamyka analiza aktualnych tendencji i projektowanych zmian o charakterze legislacyjnym w zakresie ochrony konsumenta korzystającego z usług świadczonych drogą elektroniczną.

W ostatnim (trzecim) rozdziale pracy zawarte są rozważania na temat naruszeń dóbr osobistych w obrocie elektronicznym. W uwagach ogólnych zaprezentowane zostały przede wszystkim istniejące przepisy prawa odnoszące się do tej tematyki oraz specyficzne cechy charakteryzujące wirtualną rzeczywistość, z którymi, według wielu autorów, związana jest potrzeba odrębnego uregulowania naruszeń dóbr osobistych w obrocie elektronicznym (w szczególności w Internecie) jako znacznie różniących się od tych występujących w tradycyjnym obrocie prawnym. W dalszej kolejności omówione są trzy zjawiska – spamming, traffic data oraz cookies, które stanowią istotne zagrożenie dla dóbr osobistych użytkowników Internetu. W niezbędnym zakresie przedstawione zostały również istniejące środki cywilnoprawnej ochrony dóbr osobistych. Nie ma bowiem najmniejszych wątpliwości, że z roszczeń tych korzystać mogą również podmioty, których dobra osobiste zostały zagrożone bądź naruszone za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej.

Druga część ostatniego rozdziału koncentruje się na przedstawieniu nowatorskiego uregulowania przez uśude odpowiedzialności tzw. intermediary service providers, czyli pośredniczących dostawców usług. Poza skrupulatną analizą przepisów prawa wskazane zostały praktyczne aspekty tej regulacji (m.in. pokrótce omówiono bardzo ważne, przede wszystkim dla operatorów wyszukiwarek internetowych, orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu w sprawie portalu Nasza-klasa.pl).

Cywilnoprawna analiza wybranych zagadnień prawnych zawarta w niniejszej pracy została przeprowadzona w oparciu o monografie, prace zbiorowe, artykuły i wypowiedzi szerokiego grona specjalistów (zarówno polskich, jak i zagranicznych) zajmujących się m.in. prawem cywilnym, prawem telekomunikacyjnym, prawem nowych technologii i prawem ochrony konsumenta.

 Cała praca znajduje się w pliku mgr_k_zarebska.pdf (1 Mb).