Nadużycia następowały w wyniku aktu notarialnego przewłaszczenia na zabezpieczenie. Projektowane zmiany mają, w ocenie wnioskodawców, prowadzić do pełniejszej realizacji zasady bezpieczeństwa obrotu prawnego. Jednak eksperci cywiliści twierdzą, że efekt może być odwrotny - zagrożenia wzrosną, a do tego przedsięwzięcie będzie kosztować notariat około miliona złotych.

Zapis zawierający przebieg czynności notarialnych notariusz ma być podpisywany podpisem elektronicznym gwarantującym identyfikację osoby notariusza oraz rozpoznawalność jakiejkolwiek późniejszej zmiany zapisu. Ponadto autorzy projektu proponują, zgodnie z art. 90 § 1a, by zapis obrazu i dźwięku z przebiegu czynności notarialnych przechowywać się przez okres 10 lat. Po upływie tego okresu zapis mógłby być zniszczony.

- Podobne zapisy wprowadzono dla komorników i skargi na ich czynności zniknęły - argumentuje Ministerstwo Sprawiedliwości.

- Nagrywanie czynności notarialnych jest słuszną inicjatywą, ale potrzebny jest katalog czynności, które podlegać będą obowiązkowej rejestracji - mówił na poprzednim posiedzeniu Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Senatu wiceminister Sebastian Kaleta. Bezwzględnie nagrywany powinien być akt dożywocia, a także tzw. renta dożywotnia przenosząca własność nieruchomości, akt przewłaszczenia na zabezpieczenie. Ważne jest określenie początku i końca nagrywania, a także czasu przechowywania nagrań - dodał Kaleta. - Nagranie będzie dowodem w postępowaniu sądowym i przygotowawczym, a strony nie ponosiłyby dodatkowych kosztów - wyjaśnił.

Wiceminister dodał, że w związku z nadużyciami znowelizowano już instytucję przewłaszczenia na zabezpieczenie w art. 387  (1) kc. Wprowadzono sankcję nieważności umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie. 

Prace komisji senackich

Prace nad projektem nowelizacji Prawa o notariacie senatorowie kontynuowali  w poniedziałek 28 września br. w Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Senatu. Autorka projektu, Lidia Staroń wniosła poprawki do projektu. Dotyczą one zakresu nagrywanych czynności ważnych dla stron:

  • nagrywane będą wszystkie akty notarialne takie jak darowizna, kupno-sprzedaż, oświadczenie dotyczące służebności, ustanowienie hipoteki itd.
  • nie będą nagrywane akty poświadczenia dziedziczenia i czynności techniczne.

 

- Przepisy muszą być korzystne dla stron, nie dla notariusza. Potrzebne są dowody w przyszłych procesach - wyjaśniała senator Lidia Staroń. - Wykaz aktów nagrywanych powinien być zawarty w rozporządzeniu. Ponadto senator proponuje przedłużenie okresu przedawnienia do ośmiu lat za delikt.

Problem nierzetelności notariuszy - nasila się, bo trzy lata temu kara zakazu prowadzenia kancelarii objęła tylko jedną osobę, a w 2019 r. - odnotowano dziewięć przypadków.

Cztery poprawki wniosła marszałek Gabriela Morawska-Stanecka, która proponuje nagrywanie tylko aktów notarialnych przewłaszczenia na zabezpieczenie.

Ingerencja w prywatność

Zdaniem prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych Jana Nowaka, zaproponowane w projekcie rozwiązanie w zakresie nałożenia na notariuszy ustawowego obowiązku „utrwalania przebiegu czynności notarialnych za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk”, wymaga ponownego rozważenia. - Realizacja założeń projektu będzie się wiązała ze znaczną ingerencją w prywatność osób nie tylko dokonujących czynności notarialnych, ale także innych osób uczestniczących w czynnościach notarialnych, a także będzie powodowała ograniczenie wolności tych osób - zauważa. 

Wątpliwości UODO budzi też obowiązek powszechnego monitorowania prawidłowości w wykonywaniu obowiązków przez notariuszy będących osobami zaufania publicznego (art. 2 § 1 ustawy - Prawo o notariacie), nakładany poprzez utrwalanie wszelkich czynności notarialnych. - Należałoby dokonać powtórnej oceny, czy nagrywanie obrazu - forma rejestracji zachowań osób dokonujących czynności notarialnych i w nich uczestniczących – rzeczywiście uzasadnia wskazywane cele, czy też można wprowadzić inne, mniej inwazyjne metody zapewniania odpowiedniego przebiegu czynności notarialnych - argumentuje prezes Urzędu. I podkreśla, że wdrożenie proponowanych w art. 79a ustawy Prawo o notariacie rozwiązań będzie nierozerwalnie związane z przetwarzaniem danych osobowych.

Według prezesa Nowaka proponowane rozwiązania nie zostały poddane ocenie skutków ich wprowadzenia dla ochrony danych (wpływu na prywatność), czyli testowi proporcjonalności do praw osób w świetle zasad wynikających z przepisów rozporządzenia 2016/679 (art. 35). Dokonanie takiej oceny pozwoliłoby natomiast zweryfikować zakres ingerencji w prawa osób podczas utrwalania przebiegu czynności notarialnych za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk oraz przyjąć rozwiązania zapewniające stosowanie przepisów ogólnego rozporządzenia o ochronie danych.

Bezpieczeństwo obrotu i tajemnica - zagrożone

Według opinii prof. dr Janusza Jankowskiego i prof. Sławomira Cieślaka z Wydziału Prawa Uniwersytetu Łódzkiego, projekt nie osiągnie zamierzonego celu. - Wejście w życie proponowanej nowelizacji stanie się najmniej bezpieczną formą czynności prawnej, gdyż będzie istniała możliwość jej podważenia na podstawie nagrania obrazującego przebieg czynności notarialnej - podkreśla profesor Jankowski.

Co więcej - nowy przepis naruszy podstawy tajemnicy notarialnej. -  Nie ma tu analogii z nagrywaniem czynności sądowych w ramach kodeksu postępowania cywilnego - dodają profesorowie.

Lech Borzemski, członek Krajowej Rady Notarialnej wskazuje, że nowelizacja ustawy Prawo o notariacie naruszy art. 17 Konstytucji, która stanowi, że to samorząd sprawuje pieczę nad należytym wykonywaniem zawodu. - Proponowane przepisy ingerują w wolność wykonywania zawodu. Konsekwencją nagrywania czynności notarialnych będzie utarta zaufania do zawodu - argumentuje notariusz..

W 2018 umów przewłaszczenia na zabezpieczenie było 579, w 2019 r. - 456 umowy na 2,5 mln aktów notarialnych - podaje prezes KRN. Z tego złych umów było 20 lub 30.

- My dzielimy majątki po rozwodach, klienci wydziedziczają swoich bliskich, to są sytuacje dramatyczne. Mamy powiedzieć klientom, że ich teraz nagrywamy? Klienci dobrowolnie do nas przychodzą , a w wypadku komorników to są sytuacje przymusowe.  W Polsce nie ma zgody na totalną inwigilację - mówił w Senacie Lech Borzemski.

Rzecznik jest za nagrywaniem

W ocenie dr Stanisława Trociuka, zastępcy Rzecznika Praw Obywatelskich, a zatem organu stojącego na straży praw i wolności obywatelskich, projekt przewiduje korzystne dla obywateli i konieczne dla ochrony ich praw zmiany w działalności notariuszy. 

Dr Trociuk uważa, proponowana nowelizacja zapewnieni należytą i pełną ochronę obywateli przed nadużyciami, których ofiarami stają się obecnie osoby starsze oraz słabsze ekonomicznie, znajdujące się przymusowej sytuacji życiowej.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływały skargi na notariuszy od osób, które w wyniku niekorzystnych umów, zawieranych w formie aktów notarialnych, utraciły własność zamieszkiwanych nieruchomości.

Z relacji tych osób wynikało, że w chwili składania podpisów w kancelarii notarialnej nie miały świadomości, że zawierają umowę, której przedmiotem jest definitywne przeniesienie własności, a w konsekwencji utrata podstawy egzystencji – mieszkania. Również środki masowego przekazu w całym kraju ujawniały informacje o kolejnych osobach pokrzywdzonych – ofiarach zorganizowanego procederu przejmowania mieszkań za kwoty udzielonych pożyczek, znacząco odbiegających od wartości rynkowej tych nieruchomości.

Tymczasem, jak zauważa RPO, w aktualnym stanie prawnym brak jest możliwości obiektywnego zweryfikowania prawidłowości wykonywania obowiązków przez notariusza dokonującego czynności notarialnej, jak też prawdziwości twierdzeń i zarzutów strony tej czynności, która w jej wyniku doznała poważnej straty majątkowej. W ocenie Rzecznika projektowane rozwiązanie pozwoli także na przeciwdziałanie zjawisku wykorzystywania majątkowego osób starszych cierpiących na demencję albo otępienie starcze.

- Jednak nie wszystkie czynności powinny podlegać obowiązkowi nagrywania - twierdzi rzecznik. - Bezwzględnie powinny podlegać utrwalaniu, w sposób przewidziany w projekcie, czynności notarialne, których treść obejmuje oświadczenie osoby fizycznej o przeniesieniu własności nieruchomości zabudowanej jednorodzinnym domem mieszkalnym, jak też o przeniesieniu własności lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego - dodaje.

Dokończenie dyskusji na ten temat w senackiej komisji nastąpi w środę rano, 30 września br.

 

Sprawdź również książkę: Komentarz do wpisów w księgach wieczystych >>