Problem przedstawił Izbie Cywilnej SN - Sąd Rejonowy Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu. Sprawa dotyczyła wniosku wierzyciela, który wystąpił do sądu  o nadanie klauzuli wykonalności na administracyjny tytuł wykonawczy w celu zaspokojenia w planie podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości zobowiązania podatkowego. Było ono  zabezpieczone na tej nieruchomości hipoteką przymusową.

Czytaj też:  SN wyjaśni problem z uzyskaniem klauzuli wykonalności po cesji wierzytelności>>

Wierzyciel powołał się na pogląd, że składany w trybie art. 1036 kpc administracyjny tytuł wykonawczy musi być zaopatrzony w sądową klauzulę wykonalności, gdyż użyte w tym przepisie pojęcie tytułu powinno być rozumiane w taki sam sposób, jak w art. 776 k.p.c., a odstępstwo od tej reguły wymagałoby wyraźnego przepisu. Art. 776 kpc mówi, że „podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności, chyba że ustawa stanowi inaczej”.

To odstępstwo, za które nie można uznać art. 1030 ani art. 1036 k.p.c. określających krąg podmiotów uczestniczących w podziale sumy uzyskanej z egzekucji.
W obowiązującym stanie prawnym przedstawione stanowisko wzbudziło jednak wątpliwości sądu przedstawiającego zagadnienie prawne.

Zobacz procedurę w LEX: Nadanie klauzuli wykonalności aktowi administracyjnemu >

Klauzula wykonalności do jakich tytułów?

Zgodnie z art. 776 zd. 2 k.p.c. zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności podlegają tytuły egzekucyjne. Ich katalog został określony w art. 777 k.p.c.
Przewiduje się, że takimi tytułami są także:

  • inne orzeczenia,
  • ugody  
  • akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej.

W związku z tym administracyjny tytuł wykonawczy obejmujący zobowiązanie podatkowe, które było zabezpieczone hipoteką przymusową, może uzyskać status tytułu egzekucyjnego wyłącznie na podstawie szczególnego przepisu ustawy przewidującego dopuszczalność wykonania takiego tytułu w drodze egzekucji sądowej.

Nie obowiązuje natomiast przepis, który by w sposób bezpośredni i wyraźny ustanawiał tego rodzaju rozwiązanie w odniesieniu do administracyjnych tytułów wykonawczych obejmujących zobowiązania podatkowe, które zgodnie z ustawą z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, podlegają egzekucji administracyjnej.

Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Umorzenie postępowania egzekucyjnego w administracji a uchylenie skutków prawnych podjętych czynności egzekucyjnych, w tym skutku w postaci przerwania biegu terminu przedawnienia zobowiązania >

Luka konstytucyjna

Sąd rejonowy wskazał na występującą w obecnym stanie prawnym lukę konstrukcyjną związaną z brakiem możliwości uzyskania zaspokojenia zobowiązania podatkowego zabezpieczonego hipoteką przymusową, jeżeli został sporządzony plan podziału sumy uzyskanej przez sądową egzekucję z nieruchomości, w którym wydzielono należność na poczet tej hipoteki.

Uzupełnienie tej luki jest konieczne, ponieważ w przeciwnym razie zabezpieczenie zobowiązania podatkowego za pomocą hipoteki przymusowej po zbyciu nieruchomości w toku egzekucji sądowej przekształcałoby się w całkowicie nieefektywny środek prawny.

Zobacz linie orzecznicze w LEX:

Dopuszczalność wpisu hipoteki przymusowej na podstawie odpisu tytułu wykonawczego >

Wpis hipoteki przymusowej do księgi wieczystej po zmianie właściciela >

Cztery rozwiązania zagadnienia

Sąd przedstawiający zagadnienie prawne zaproponował cztery rozwiązania tego problemu:

  1. Po pierwsze, w razie egzekucyjnego zbycia nieruchomości i w braku możliwości wszczęcia administracyjnego postępowania egzekucyjnego wierzyciel, któremu przysługiwała hipoteka przymusowa na nieruchomości, powinien wystąpić przeciwko byłemu właścicielowi nieruchomości z powództwem o zasądzenie świadczenia, którego podstawę stanowi określone w art. 1000 par. 1 kpc prawo do zaspokojenia z ceny nabycia z pierwszeństwem przewidzianym w przepisach o podziale ceny uzyskanej z egzekucji. Hipoteka przymusowa stanowi samodzielny stosunek prawny, który jest niezależny od zabezpieczanego zobowiązania podatkowego, zatem nie stoi na przeszkodzie w wytoczeniu powództwa niedopuszczalność drogi sądowej. Sąd Rejonowy zastrzegł jednak, że ta kwestia nie jest zupełnie oczywista.
  2. Po drugie, w rachubę wchodzi pogląd, zgodnie z którym egzekucyjne zbycie nieruchomości nie wyłącza możliwości wszczęcia administracyjnego postępowania egzekucyjnego.
  3. Po trzecie, w razie egzekucyjnego zbycia nieruchomości i braku możliwości wszczęcia administracyjnego postępowania egzekucyjnego zachodzą podstawy do przyjęcia, że tytułem wykonawczym w rozumieniu art. 1036 par. 2 kpc są także administracyjne tytuły wykonawcze, zwłaszcza że taka interpretacja nie wykracza poza językowe znaczenie tego przepisu, gdyż jest w nim mowa jedynie o „tytule wykonawczym”. W praktyce dominuje jednak przeciwne stanowisko, które zostało ukształtowane przez orzecznictwo Sądu Najwyższego.
  4. Po czwarte, przedstawione wątpliwości skłoniły Sąd Rejonowy do konkluzji, że administracyjny tytuł wykonawczy obejmujący zobowiązanie podatkowe, które było zabezpieczone hipoteką przymusową, powinien podlegać zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności. W razie stwierdzenia, że wystarczającej podstawy do tego nie stanowią art. 784 kpc, ani art. 38a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, można ostatecznie uznać, że w świetle art. 1036 par. 2 kpc jest to konieczne w celu zaspokojenia zobowiązania podatkowego zabezpieczonego hipoteką przymusową w planie podziału sumy uzyskanej przez sądową egzekucję z nieruchomości obciążonej tą hipoteką. Co do takiej interpretacji Sąd Rejonowy miał jednak zastrzeżenia.

Sprawdź w LEX:

Czy wierzyciel hipoteczny musi nadać tytułom wykonawczym opartych na decyzji administracyjnej sądową klauzulę wykonalności? >

W jaki sposób gmina możne odzyskać należności z tytułu zaległości w podatku od nieruchomości, gdy spółka została wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego, a część zaległości jest zabezpieczona hipoteką przymusową? >

Sygnatura akt III CZP 2/23

 

Sprawdź również książkę: Prawo cywilne i postępowanie cywilne. Kazusy i metodyka rozwiązywania >>