Patrycja Rojek-Socha: W ostatnich tygodniach znowu zrobiło się głośno o Konwencji Stambulskiej. Wiceminister sprawiedliwości Marcin Romanowski powiedział nawet, że to szkodliwy manifest o charakterze polityczno-ideologicznym, a nie pomocowym. Jak wygląda wprowadzanie jej przepisów do polskiego porządku prawnego?
Monika Sokołowska: Przepisy konwencji stambulskiej, czyli Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej z 11 maja 2011 roku można powiedzieć, że wprowadzane są do polskiego porządku prawnego stopniowo. Pierwszą dużą zmianą wynikającą z wymogów Konwencji, było wprowadzenie ścigania przestępstw seksualnych z urzędu w miejsce ścigania wnioskowego, które do 2013 roku obowiązywało w Polsce. W ostatnim czasie nastąpiła zaś długo wyczekiwana zmiana w zakresie wyposażenia policji w środek natychmiastowego reagowania poprzez odizolowanie sprawcy przemocy od ofiary.
Czytaj: Konwencja antyprzemocowa - nie do końca przestrzegamy, a chcemy wypowiadać>>
Czyli w dalszym ciągu przepisy konwencji nie są w całości wprowadzone?
Nie. Zwróćmy uwagę chociażby na definicję przemocy domowej, która nie pokrywa się z definicją przemocy w rodzinie z ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Przemoc domowa według Konwencji oznacza wszelkie akty fizycznej, seksualnej, psychologicznej lub ekonomicznej przemocy występujące w rodzinie lub gospodarstwie domowym lub pomiędzy byłymi lub obecnymi małżonkami lub partnerami, niezależnie od tego, czy sprawca i ofiara dzielą miejsce zamieszkania, czy też nie. Z punktu widzenia Konwencji nie ma zatem znaczenia fakt, że małżonkowie bądź partnerzy zakończyli już swój związek, ani czy zamieszkują razem czy też nie.
Czytaj w LEX: Realizacja procedury przeciwdziałania przemocy w rodzinie w czasie epidemii >
Polska ustawa?
Definiuje przemoc w rodzinie jako jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny czyli osób najbliższych, do których zalicza się małżonek, rodzice, dzieci, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Brak jest zatem rozciągnięcia ochrony prawnej w obszarze przemocy w rodzinie na byłych małżonków lub partnerów, jak też na sytuacje, gdy nie dzielą już miejsca zamieszkania. Tymczasem, wcale nierzadko zdarzają się sytuacje przemocowe pomiędzy byłymi małżonkami czy partnerami posiadającymi wspólne dzieci, chociażby przy okazji styczności w związku z wykonywaniem kontaktów. Takie osoby nie będą mogły jednak liczyć na objęcie ich procedurą Niebieskiej Karty.
Czytaj w LEX: Przemoc domowa – oddziaływanie na stosunki w pracy >
Kolejna kwestia, wynikająca z przytoczonej przez panią definicji - przemoc ekonomiczna.
Konwencja stambulska wprost rozróżnia ją jako rodzaj przemocy, czego brakuje w polskim prawie. Posiłkując się formularzem Niebieskiej Karty, przemoc ekonomiczna będzie zatem traktowana częściowo jako rodzaj przemocy psychicznej, a częściowo jako innego rodzaju zachowania. Jeśli będziemy mieli do czynienia z postępowaniem karnym, zachowania o charakterze przemocy ekonomicznej będziemy najczęściej klasyfikować jako znęcanie psychiczne, lub też w zależności od tego, jakie te zachowania będą, przykładowo jako niealimentację czy też kradzież. Konwencja wskazuje nam zaś, że można wyodrębnić przemoc ekonomiczną jako określony rodzaj zachowań, charakteryzujący się innego rodzaju specyfiką niż przemoc psychiczna.
Czytaj: Przemoc w rodzinie - izolacja sprawcy nawet gdy mieszkanie jest jego>>
Może pani podać inne przykłady?
Kolejną ważną kwestią, o której należy wspomnieć, jest kwestia penalizacji przemocy seksualnej. Konwencja Stambulska kładzie nacisk na aspekt braku zgody ofiary dla zaistnienia odpowiedzialności karnej za przemoc seksualną, natomiast prawo polskie nie uzależnia zaistnienia np. przestępstwa zgwałcenia od braku zgody pokrzywdzonej na obcowanie płciowe. Dla uznania czynu za zgwałcenie w kodeksie karnym istotne jest doprowadzenie osoby do obcowania płciowego przemocą albo groźbą bezprawną albo podstępem.
Czytaj w LEX: Niebieska Karta w praktyce szkolnej i przedszkolnej >
Cena promocyjna: 119 zł
|Cena regularna: 119 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Możliwość natychmiastowej izolacji sprawcy nieco polepsza sytuację?
Jest to rozwiązanie tymczasowe, izolacja ma charakter czasowy i środek ten jest z założenia krótkoterminowy. Tym niemniej jest to ważny środek. Należy pamiętać, że brak styczności ze sprawcą pozwala osobie dotkniętej przemocą zyskać czas na podjęcie działań prawnych, w tym swobodne złożenie zeznań, bez obawy, że po powrocie z policji zastanie swojego oprawcę w domu. Z drugiej zaś strony sprawca przemocy nie pozostaje bezkarny i ma w swojej świadomości, że za zachowania przemocowe grożą mu realne i natychmiastowe konsekwencje. Ochrona ofiar przemocy powinna być oczywiście szersza i wielopłaszczyznowa. Zapewnienie skutecznych i szybkich mechanizmów prawnych to jedno, ale równie ważny jest natychmiastowy, stały i bezpłatny dostęp do pomocy psychologicznej.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Znęcanie się i niealimentacja jako przestępstwa podobne >
Czyli szerszy dostęp do psychologów?
I to wyspecjalizowanych w obszarze pracy z ofiarami przemocy. Obecnie jest coraz więcej specjalistów, również pracujących ze sprawcami, ale w mniejszych miejscowościach problem ten nadal często pozostaje nierozwiązany. Dużą rolę ogrywają organizacje pozarządowe zapewniające stałe wsparcie zarówno prawników, jak i psychologów. Pomoc psychologiczna jest niezmiernie ważna, wzmacnia osoby dotknięte przemocą, pomaga im zrozumieć sytuację, w której się znalazły, rozpoznać przyczyny i mechanizmy działania. Osobie objętej pomocą psychologiczną łatwiej jest ponadto zmierzyć się z ewentualnym postępowaniem karnym. Kolejną kwestią jest powszechny dostęp do edukacji i podnoszenia świadomości społecznej, co jako działanie profilaktyczne wpływa na obniżenie skali przemocy domowej.
Co jeszcze - kolokwialnie mówiąc - daje nam konwencja?
Wprowadza szereg nakazów dla państw członków Konwencji o charakterze profilaktycznym i ochronnym przed przemocą wobec osób narażonych na przemoc, głównie kobiet oraz dzieci, ale również ich ochrony w toku postępowań. Zwraca również uwagę na określone standardy, jakie konieczne są do implementacji, nie tylko na gruncie prawa karnego, ale również rodzinnego, cywilnego, administracyjnego, gospodarczego, traktując prawo karne jako istotne, ale zawsze odgrywające rolę pomocniczą. Stąd tak ważne jest podejmowanie działań w kierunku eliminacji dyskryminacji ze względu na płeć i zwalczania wszelkich związanych z tym stereotypów, na każdej płaszczyźnie. Istotnym również mechanizmem wspierającym wdrożenie jest przewidziany w Konwencji mechanizm monitorujący GREVIO - instrument wsparcia, by właściwie wykorzystać do przeciwdziałania przemocy wobec kobiet istniejący potencjał. Ważne są działania lokalne nastawione na integrację środowiska, rozwój lokalnej kultury, czytelnictwo, tworzenie miejsc indywidualnego rozwoju i pracy oraz podnoszenie jakości życia, na co również zwraca uwagę Konwencja. Dzięki temu też można osiągnąć efekt zarówno ograniczenia przemocy, jak i zwiększenia pozytywnej kontroli i aktywności środowiskowej.
A jeśli Polska zdecydowałaby się wypowiedzieć konwencje?
Byłby to z pewnością ogromny krok wstecz. Konwencja wymusza na władzach, urzędach i wszelkich instytucjach poszanowanie praw kobiet, utrzymywanie standardów w zakresie praktyk antydyskryminacyjnych, zapewnienie przestrzegania powstrzymania się od wszelkich form przemocy oraz wprowadzenia i realizacji środków zapewniających ochronę przed przemocą domową. Jest to wyraz nie tylko symbolicznej przynależności Polski do krajów o wysokim standardzie ochrony praw człowieka, ale również realnej odpowiedzialności Państwa za zapewnienie przy zachowaniu należytej staranności ochrony przed aktami przemocy wobec kobiet we wszelkich jej formach
Adwokat Monika Sokołowska została wyróżniona w konkursie Kobieta Adwokatury 2018. Jest ekspertką w sprawach dotyczących przemocy w rodzinie i przemocy wobec kobiet. Współautorką książki "Przeciwko Goliatowi" - poradnika dla kobiet, które jej doświadczają. Uzyskała też certyfikat ukończenia kursu Rady Europy Help, w zakresie "Przemoc wobec kobiet i przemoc domowa".
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
