Wraz z nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego z 2019 r. wróciło odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych. Wróciło, ponieważ wcześniej zostało wprowadzone ustawą z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych. Jednak, kilkanaście lat później, w 2011 r., ze względu na nieefektywność regulacji, zostało zniesione.
Wprowadzone tą nowelizacją odrębne postępowanie gospodarcze przewiduje m.in. zaostrzoną prekluzję dowodową - co oznacza, że powód ma obowiązek powołać wszystkie twierdzenia i dowody już w pozwie, a pozwany w odpowiedzi na pozew - możliwość umownego ograniczenia przez strony zakresu postępowania dowodowego, ale też wyłącza stosowanie niektórych instytucji procesowych, funkcjonujących na gruncie „zwykłego” postępowania cywilnego. Np. niedopuszczalne jest wniesienie powództwa wzajemnego, nie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok roszczenia dotychczasowego, jest ograniczenie dowodu ze świadków - sąd może go dopuścić jedynie wówczas, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.
Zobacz procedurę: Przebieg postępowania w sprawie gospodarczej >
Miało być szybciej, ale jest trudniej
- Cel reformy jest jednoznaczny: zwiększenie szybkości postępowania. W uzasadnieniu ustawy zmieniającej ustawodawca nie pozostawiał w tym zakresie żadnych wątpliwości. Taki sam wniosek wynika zresztą z analizy wprowadzonych instytucji. Cel jest zatem godny pochwały. Próby jego osiągnięcia miały miejsce już wcześniej, ale zwykle sprowadzały się do nieadekwatnego zaostrzenia formalizmu postępowania, co często skutkowało pokrzywdzeniem stron procesu – komentowali zaraz wejściu w życie tej regulacji prawnicy z kancelarii Wardyński i Wspólnicy, Piotr Golędzinowski i Aleksandra Połatyńska (obecnie w Hogan Lovells). I dodawali, że wprowadzone rozwiązania są tak rygorystyczne, że przedsiębiorca nie jest w stanie prowadzić sprawy bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Jeśli zdecyduje się działać samodzielnie, może wpaść w jedną z licznych pułapek, jakie stawia nowelizacja. Aby bowiem przyspieszyć rozpoznanie spraw, ustawodawca w sprawach gospodarczych wyłączył możliwość stosowania mechanizmów, które wprawdzie bywają czasochłonne, jednak pozwalają wyeliminować błędy popełnione na etapie wszczynania postępowania, czasami bez winy strony.
Pytany o opinie na temat odrębnego trybu gospodarczego po prawie pięciu latach jego stosowania radca prawny Golędzinowski mówi Prawo.pl, że wyrażone w artykule z 2019 r. obawy w pełni się potwierdziły. Potwierdzają to też statystyki, które pokazują, że cel, jaki postawił sobie ówczesny rząd PiS, czyli przyspieszenie postępowań, nie został osiągnięty. Średni czas trwania takich postępowań ciągle rośnie. Wprawdzie w ubiegłym roku trochę spadł, ale nadal jest dłuższy niż przed reformą k.p.c.
Czytaj też w LEX: Bezpieczeństwo informacji niejawnych w procesie gospodarczym >
Czytaj: Przepisy o zarzucie potrącenia do wyrzucenia z procedury czy do naprawy? >>
Komisja kodyfikacyjna przygotuje zmiany
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego zapowiada prace zmierzające do zniesienia odrębnego postępowania gospodarczego. Jak mówi jej wiceprzewodniczący prof. dr hab. Wojciech Kocot, już na swym inauguracyjnym posiedzeniu w maju br. przy udziale ministra sprawiedliwości dyskutowała o potrzebie najpilniejszych zmian legislacyjnych, wśród których czołowe miejsce zajmuje nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego. - Utworzony miesiąc temu zespół problemowy ds. zmian w prawie cywilnym formalnym ma się zająć w pierwszej kolejności przywróceniem k.p.c. podstawowej operatywności po ostatnich ośmiu latach jego bezprecedensowej dewastacji. W następnym kroku ma przygotować nowy kodeks, bo jak zgodnie stwierdzono, obecnego - po ponad 340 nowelizacjach od 1989 r. - nie da się już reanimować. Wśród rozważanych rozwiązań jest zniesienie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, które za rządów PiS zostało bez konsultacji ze środowiskiem prawniczym ponownie introdukowane do k.p.c – powiedział Prawo.pl.
Czytaj też w LEX: Standard ochrony procesowej w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych na gruncie poprzedniego i aktualnego stanu prawnego >
Tymczasem zaprezentowany pod koniec czerwca projekt przygotowany w Ośrodku Badawczym Adwokatury przewiduje rezygnację z odrębnego postępowania gospodarczego. Prof. Kocot powiedział, że komisja kodyfikacyjna pracuje nad własnymi projektami zmian postępowania cywilnego, ale z pewnością weźmie pod uwagę propozycje zgłaszane przez Adwokaturę.
Czytaj: Trzyosobowe składy, częstsze uzasadnienia i sędzia jak partner >>
NRA chce, by pełnomocnik z mocy ustawy mógł odmawiać składania zeznań >>
Jaki pomysł ma Adwokatura?
Adwokaci chcą zniesienia procedury gospodarczej. Nowelizacja proponowana przez Adwokaturę polegałaby na uchyleniu działu IIa i działu IIb w części pierwszej w księdze pierwszej w tytule VII, które dotyczą odrębnego postępowania gospodarczego. - Jak wykazała praktyka z początków XXI wieku, postępowanie w sprawach gospodarczych nie przynosi oczekiwanego rezultatu przyspieszenia rozpoznawania spraw, natomiast nierzadko prowadzi do wydawania niesprawiedliwych wyroków. Doktryna w niezliczonych wypowiedziach sprzeciwiała się wprowadzaniu licznych postępowań odrębnych, w tym również w sprawach gospodarczych, zwłaszcza że postępowania te niekiedy krzyżują się, a reguły kolizyjne zawarte w odnośnych przepisach są czasem sprzeczne – napisano w uzasadnieniu do projektu. W ocenie projektodawców rezygnacja z tego typu postępowań odrębnych przyczyni się do wzmocnienia konstytucyjnej zasady równości podmiotów wobec prawa, a także pozytywnie wpłynie na ekonomikę procesu cywilnego.
Swoją propozycję autorzy projektu uzasadniają opinią środowiska, bowiem przeprowadzili wcześniej wśród adwokatów ankietę na ten temat. Jej wyniki wskazują, że większość respondentów jest za wyeliminowaniem postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych (66,0 proc.). 21,7 proc. badanych jest przeciwnego zdania, natomiast 12,4 proc. respondentów nie ma zdania w tej kwestii.
Czytaj też w LEX: Stosowanie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu w sprawach gospodarczych do spraw z udziałem podmiotów zagranicznych >
Propozycję autorów adwokackiego projektu wspiera dr hab. Andrzej Olaś z Uniwersytetu Jagiellońskiego, który był konsultantem naukowym tego projektu - Podzielam w pełni krytyczną ocenę postępowania odrębnego w sprawach. W nadanym mu kształcie nie przynosi ono istotnych korzyści, w szczególności nie realizuje celów i funkcji przyświecających autorom tej nowelizacji. W zamian zaś komplikuje istotnie system postępowania cywilnego, a zwłaszcza jego „podsystem”, w postaci szerokiej palety postępowań odrębnych w procesie, których normatywny kształt, liczba oraz wzajemne powiązania stanowią istotny element przyczyniający się do dekompozycji kodeksu.
Czytaj też w LEX: Czy postępowanie z udziałem konsumentów (art. 458(14 ) i n. k.p.c.) "krzyżuje się" z postępowaniem w sprawach gospodarczych (art. 458(1) i n. k.p.c.)? >
Kierunek dobry
Zdaniem mec. Piotra Golędzinowskiego przepisy wprowadzone w 2019 r. mają w zasadzie tylko jedną zaletę – stosunkowo jasno regulują kwestię tego, co jest sprawą gospodarczą.
- W ogóle nie przyczyniły się one jednak do szybszego rozpoznawania tego rodzaju sporów – a to miało być ich głównym celem. Ich skutek jest wręcz przeciwny. Uniemożliwiając modyfikowanie powództw czy występowanie z powództwami wzajemnymi, doprowadziły one do niepotrzebnego zwiększenia liczby postępowań. To dodatkowo obciążyło sądy – powiedział Prawo.pl. I dodał, że rygorystyczna regulacja prekluzji dowodowej skutkuje natomiast przedkładaniem przez strony licznych stanowisk procesowych, w których pełnomocnicy – zamiast o istocie sporu – dyskutują przede wszystkim o tym, czy określony dowód został przez ich przeciwnika powołany na czas.
- Zapowiedź uchylenia przepisów regulujących postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych należy ocenić jednoznacznie pozytywnie. To, czego potrzebuje wymiar sprawiedliwości – szczególnie w odniesieniu do spraw gospodarczych – to zapewnienie sędziom odpowiednich narzędzi do aktywnego zarządzania procesem, wraz ze swobodą decyzyjną w ocenie każdego indywidualnego przypadku. Jest to jedyny sposób na poprawę stanu polskiego sądownictwa – ocenił mec. Piotr Golędzinowski. Ale zaznaczył, że uchylenie przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych powinno być tylko pierwszym krokiem w tym kierunku. - Poza zmianami w procedurze cywilnej niezbędne jest także chociażby wprowadzenie akt elektronicznych czy zwiększenie sprawności działania obsługi administracyjnej sądów - podkreślił.
Zobacz też procedury:
Wytoczenie powództwa w sprawie gospodarczej >
Badanie podstaw skierowania sprawy do postępowania odrębnego >
Postępowanie dowodowe w sprawie gospodarczej >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
