W sprawie III CZP 16/24 Sąd Najwyższy zajmował się problemem, czy sprawa o alimenty małoletniego wnuka wobec jego dziadka może zostać zakwalifikowana do rozpoznania według przepisów o postępowaniu uproszczonym, o ile wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20.000 zł. W dniu 8 października 2024 r. udzielił na to pytanie odpowiedzi pozytywnej.
Czytaj: Alimenty od dziadków? Tylko gdy dziecko w niedostatku>>
O co chodzi w sprawie?
Przede wszystkim roszczenia alimentacyjne mogą być dochodzone nie tylko od rodziców. Niekiedy o alimenty pozywani są dziadkowie. W tych przypadkach dochodzenie roszczeń alimentacyjnych jest jednak utrudnione. Kluczowe w sporze sądowym jest to, czy wnuczek znajduje się w niedostatku. Takie sytuacje mogą wynikać z tego, że dziecko zostało osierocone, a jedynymi bliskimi krewnymi są jego dziadkowie. Zdarza się też, że jeden z rodziców dziecka nie żyje, a drugi rodzic nie jest w stanie sam ponieść podstawowych wydatków związanych z utrzymaniem dziecka. Może się zdarzyć, że nawet jeśli oboje rodzice żyją, dziecko domaga się alimentów od dalszych krewnych.
W ostatnim czasie Sąd Okręgowy w Poznaniu rozpoznawał apelację w sprawie zainicjowanej przez wnuczka o alimenty wobec dziecka. Małoletni powód reprezentowany przez matkę żądał ustalenia alimentów po 1 300 zł miesięcznie. W takim przypadku wartość przedmiotu sporu wynosi 15 600 zł. W odniesieniu się do świadczeń powtarzających się ustalenie wartości przedmiotu sporu wymaga uwzględnienia treści art. 22 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem w sprawach o prawo do świadczeń powtarzających się wartość przedmiotu sporu stanowi suma świadczeń za jeden rok, a jeżeli świadczenia trwają krócej niż rok - za cały czas ich trwania.
Podczas analizowania sprawy o alimenty poznański sąd powziął wątpliwość, czy taka sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym. Przypomnijmy: postępowania uproszczone należą do postępowań odrębnych rozpoznawanych w postępowaniu procesowym. W świetle art. 505(1) par. 1 k.p.c. w postępowaniu uproszczonym rozpoznaje się sprawy o świadczenie, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 tysięcy złotych, a w sprawach o roszczenia z rękojmi lub gwarancji - jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty. Jednocześnie z par. 2 tego przepisu wynika, że w tym trybie nie rozpoznaje się spraw małżeńskich i z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi.
Przepisy k.p.c. nie odnoszą się w żaden sposób do tego, w jakim postępowaniu rozpoznaje się sprawy o alimenty w relacjach rodzinnych innych niż rodzice - dziecko.
Oczekiwanie na uzasadnienie uchwały SN
Kierunek wytyczony przez Sąd Najwyższy może mieć istotne znaczenie praktyczne dla osób, które biorą udział w sporach o alimenty. Niejednokrotnie w sprawach o alimenty dochodzonych od krewnych innych niż rodzice, wartość przedmiotu sporu jest niższa niż 20.000 zł, a więc mogą mieć - jak przyjął właśnie Sąd Najwyższy - zastosowanie przepisy art. 505(1) i następne Kodeksu postępowania cywilnego. Wprowadzenie przepisów o postępowaniu uproszczonym wiąże się z potrzebą istnienia "skróconej" ścieżki do rozpoznania niektórych spraw. W postępowaniu uproszczonym obowiązuje w szczególności zakaz kumulacji roszczeń a zmiana powództwa jest niedopuszczalna. Możliwe jest też zrzeczenie się prawa do wniesienia apelacji. Chodzi więc o to, aby sprawy mogły być rozpoznane szybko. Jednocześnie sąd może rozpoznać sprawę z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym, jeżeli może to przyczynić się do sprawniejszego rozwiązania sporu (art. 505(1) par 3 k.p.c.).
Dawna uchwała SN
Warto przypomnieć, że zagadnieniem rozpoznawania spraw o alimenty wobec dziadków już wcześniej zajmował się Sąd Najwyższy w sprawie III CZP 44/20. Wówczas również analizowano to, jakie przepisy proceduralne mają być zastosowane. W uchwale z 16 lipca 2021 r. przyjęto odmienne zapatrywanie niż to, które obrano w sprawie III CZP 16/24. Wówczas Sąd Najwyższy ocenił, że "W stanie prawnym ukształtowanym ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1469 ze zm.) sprawa o zasądzenie świadczeń alimentacyjnych z powództwa małoletniego dziecka przeciwko rodzicowi, w której wartość przedmiotu sporu nie przekracza dwudziestu tysięcy złotych, nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym (art. 505(1) par. 2 pkt 2 k.p.c.)". Przypomnijmy fragment uzasadnienia uchwały w sprawie III CZP 44/20.
- Nie ma aksjologicznego uzasadnienia dla przyjęcia, że sprawy o alimenty w kwocie np. po 2 000 zł miesięcznie (wartość przedmiotu sporu 24 000 zł) powinny być rozpoznawane w trybie zwykłym, a sprawy o alimenty w kwocie np. po 600 zł miesięcznie - w postępowaniu uproszczonym. Paradoks polegałby na tym, że w celu ustalenia świadczenia alimentacyjnego zapewniającego bardziej dostatnie życie alimentowanego ustawodawca wymagałby przeprowadzenie postępowania na zasadach ogólnych, a dla świadczenia na poziomie minimum egzystencyjnego (socjalnego) jedynie według uproszczonych reguł procesowych. Charakter spraw alimentacyjnych jest tego rodzaju, że ich znaczenie nie wzrasta wraz z ich wysokością i w efekcie różnicowanie ich - ze względu na wysokość tego rodzaju świadczenia - jest zawodne - podsumowywał swoje rozważania Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały III CZP 44/20.
Praktykom nie pozostaje nic innego, jak oczekiwać na pisemne motywy uchwały Sądu Najwyższego. Uwagi SN, które zostaną tam zawarte, mogą posłużyć ukształtowaniu nowych praktyk przy orzekaniu o roszczeniach alimentacyjnych wobec krewnych innych niż rodzice.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
