Odpowiedź:
Jak określa art. 6 ustawy z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2016 r. poz. 710 ze zm.) przepisów tej ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa (ZCP). Oznacza to m.in., że w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa nie mają zastosowania przepisy dotyczące faktur i fakturowania, zawarte w tej ustawie. Zgodnie z art. 751 ustawy z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r. poz. 459) – dalej k.c. – zbycie przedsiębiorstwa powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. W przypadku, gdy w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, należy pamiętać, iż do przeniesienia własności nieruchomości przepisy kodeksu cywilnego wymagają formy aktu notarialnego. Definicję przedsiębiorstwa zawiera art. 551 k.c.
W księgach rachunkowych sprzedaż przedsiębiorstwa (zorganizowanej części przedsiębiorstwa) może zostać ujęta na podstawie dokumentów potwierdzających transakcję następująco:
– Wn konto 249 Inne rozrachunki i rozliczenia,
– Ma konto 763 Pozostałe przychody operacyjne.
Wydanie składników majątkowych nabywcy, wchodzących w skład przedsiębiorstwa, powinno zostać potwierdzone w protokole zdawczo-odbiorczym. Na dzień sprzedaży należy ustalić wartość księgową aktywów i pasywów wchodzących w skład przedsiębiorstwa, uwzględniając przepisy art. 28 ustawy o rachunkowości. Wyksięgowanie wartości ww. składników aktywów i pasywów można ująć za pośrednictwem konta 249 lub bezpośrednio na kontach pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych. Wcześniej przed nowelizacją ustawy o rachunkowości „likwidującą” kategorię zysków i strat nadzwyczajnych, sprzedaż przedsiębiorstwa rozliczana była na kontach zysków i strat nadzwyczajnych.
Przy zastosowaniu pierwszego rozwiązania wyksięgowanie wartości aktywów oraz pasywów można przeprowadzić następująco:
a) wartość księgowa aktywów:
– Wn konto 249 Inne rozrachunki i rozliczenia (w analityce: rozliczenie sprzedaży),
– Ma odpowiednie konta zespołu 0, 1, 2, 3, 6 ZPK,
b) wartość księgowa pasywów oraz wyksięgowanie odpisów umorzeniowych i ewentualnych odchyleń kredytowych od cen ewidencyjnych:
– Wn odpowiednie konta zespołu 0, 2, 3, 6 i 8 ZPK,
– Ma konto 249 Inne rozrachunki i rozliczenia (w analityce: rozliczenie sprzedaży).
W wyniku powyższych księgowań na koncie 249 pozostaje zazwyczaj saldo Wn, stanowiące nadwyżkę wartości wyksięgowanych aktywów nad wartością wyksięgowanych zobowiązań. Saldo to podlega następnie przeniesieniu w ciężar konta 759 Pozostałe koszty operacyjne, zapisem: Wn konto 759, Ma konto 249.
W przypadku drugiego rozwiązania, wyksięgowanie wartości księgowej składników aktywów i pasywów wchodzących w skład sprzedanego przedsiębiorstwa następuje bezpośrednio na konto pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych.
Sprzedaż przedsiębiorstwa nie musi oznaczać automatycznie likwidacji działalności gospodarczej osoby fizycznej. W skrajnych przypadkach osoba fizyczna może posiadać nawet kilka przedsiębiorstw, poza tym może nabyć w zamian inne przedsiębiorstwo lub zorganizować nowe przedsiębiorstwo, nie przestając prowadzenia działalności. Ponieważ działalność jednostki (osoby fizycznej prowadzącej działalność) nie jest likwidowana ani nie została ogłoszona jej upadłość, dlatego nie ma obowiązku sporządzenia sprawozdania finansowego na dzień sprzedaży przedsiębiorstwa lub ZCP.
Dniem likwidacji działalności osoby fizycznej jest dzień wskazany w formularzu CEIDG-1. Na ten dzień osoba fizyczna, zobowiązana do stosowania ustawy o rachunkowości, zamyka także księgi rachunkowe (art. 12 ust. 2 ustawy z 29.09.1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2016 r. poz. 1047 ze zm.) – dalej u.o.r.). Z obowiązkiem zamknięcia ksiąg rachunkowych wiąże się – wynikający z przepisów art. 45 ust. 1 u.o.r. – obowiązek sporządzenia sprawozdania finansowego.
Postawione zostało pytanie, co zrobić z fakturami zakupu, które przychodzą po dniu sprzedaży przedsiębiorstwa? Moim zdaniem jest to duży problem. Niestety, przepisy Ordynacji podatkowej nie przewidują sukcesji prawno-podatkowej w razie nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Faktury, o których mowa w pytaniu, wystawiane są na sprzedającego przedsiębiorstwo, co uniemożliwia ujęcie i rozliczenie tych faktur przez nabywcę przedsiębiorstwa.
Z punktu widzenia prawa cywilnego, należy podkreślić, że umowa zbycia przedsiębiorstwa nie powoduje automatycznie przejścia zobowiązań związanych z jego prowadzeniem ze zbywcy na nabywcę. Zobowiązania nie mieszczą się bowiem w definicji przedsiębiorstwa. Tym samym zbywca na skutek zbycia przedsiębiorstwa nie zostaje zwolniony ze zobowiązań.
Odpowiada za nie solidarnie wraz z nabywcą przedsiębiorstwa (art. 554 k.c.). Możliwe jest jednak przejęcie zobowiązań sprzedawcy związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa na mocy umowy pomiędzy sprzedającym a nabywcą. Można to uczynić bądź w samej umowie kupna-sprzedaży przedsiębiorstwa, bądź w odrębnej umowie. Należy jednak mieć na względzie, iż takie przejęcie długu może być dokonane wyłącznie na zasadach ogólnych określonych w przepisach Kodeksu cywilnego. W szczególności należy uwzględnić warunek z art. 519 § 2 pkt 2 k.c., uzyskania zgody wierzyciela na przejęcie zobowiązań.
Tadeusz Waślicki, autor współpracuje z publikacją Vademecum Głównego Księgowego
Odpowiedzi udzielono 29.05.2017 r.
