Eksperci: W polskich finansach publicznych dochodzi do naruszenia Konstytucji

Jawny i przejrzysty system finansów publicznych to warunek prawidłowego funkcjonowania państwa oraz gwarancja, że nie zabraknie środków na realizacje podstawowych zadań i praw socjalnych – to główny wniosek sympozjum „Konstytucyjna ochrona jedności zarządzania finansami publicznymi”. Tymczasem część polskich finansów publicznych nie jest objęta ustawą budżetową, a w poprzednich latach dochodziło do wydatkowania środków publicznych "przy pozornym zachowaniu procedur".

Celem odbywającego się w środę sympozjum „Konstytucyjna ochrona jedności zarządzania finansami publicznymi”, zorganizowanego w Szkole Głównej Handlowej przez Instytut Finansów Publicznych, było zwrócenie uwagi na aspekt praworządności w obszarze finansów publicznych. Inicjatywa wynika z zaniepokojenia ekspertów sytuacją finansów publicznych jako systemu. Do tej pory w debacie publicznej nacisk najczęściej kładziony był na praworządność w wymiarze sprawiedliwości - sądach, prokuraturze. Tymczasem finanse publiczne tak samo podlegają fundamentalnym zasadom prawa. 

Przejrzysty budżet to gwarancja, że nie zabraknie środków

Prelegenci sympozjum zwrócili uwagę przede wszystkim na art. 219 Konstytucji, zgodnie z którym „Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej”. Tymczasem duża część polskich finansów znajduje się poza tą ustawą. 

- Im bardziej zadbamy o to, aby budżet był przejrzysty, tym mniejsze ryzyko, że zabraknie pieniędzy na realizacje podstawowych zadań państwa i realizację praw socjalnych – powiedział podczas sympozjum prof. Adam Bodnar, minister sprawiedliwości. 

Tymczasem - jak zaznaczył - w poprzednich latach dochodziło do wydatkowania środków publicznych "przy pozornym zachowaniu procedur", czego przykładem może być sprawa Funduszu Sprawiedliwości. 

Przypomniał, że Polska przystąpi do Prokuratury Europejskiej (EPPO), zaś do końca roku powinny zostać zrealizowane procedury w tym zakresie, co pomoże zwiększyć nadzór nad finansami.

- Mam nadzieję, że do końca roku uda nam się "zoperacjonalizować" urząd Prokuratora Europejskiego. Wszystkie kroki formalne zostały podjęte - powiedział prof. Bodnar. 

Jak zaznaczył, Prokuratura Europejska zajmuje się dwoma zadaniami: wykorzystywaniem środków UE i marnotrawieniem tych środków oraz transgranicznym rozliczeniem podatku VAT. - Z punktu widzenia absorpcji środków unijnych i nadzoru nad nimi Prokurator Europejski będzie miał duże znaczenie - podkreślił minister.

Co stanowi art. 219 Konstytucji 

- Świadomość, czym jest łamanie art. 219 Konstytucji, musi działać w świadomości społecznej - podkreślała podczas sympozjum prof. Teresa Dębowska-Romanowska, sędzia TK w stanie spoczynku. 

Zwróciła uwagę, że naruszenia art. 219 poprzez tworzenie funduszy i programów działających poza kontrolą parlamentu oraz omijających procedury ustawy budżetowej to droga do dezintegracji systemu finansów publicznych. Konsekwencje tego są poważne: zwiększające się zadłużenie, wysokie koszty obsługi długu, a także brak przejrzystości i jawności w gospodarowaniu środkami publicznymi. Sytuacja ta podważa zaufanie obywateli do instytucji państwowych i budzi obawy co do przyszłej stabilności finansowej kraju. 

Konsekwencje braku przejrzystości

Jak zaznaczył dr Sławomir Dudek, założyciel, prezes i główny ekonomista Instytutu Finansów Publicznych, konsekwencjami łamania art. 219 są: zwiększające się zadłużenie, wysokie koszty obsługi długu, a także brak przejrzystości i jawności w gospodarowaniu środkami publicznymi.

Zwrócił uwagę, że finanse publiczne w Polsce składają się z trzech części:

• budżetu państwa (który obejmuje ministerstwa i urzędy centralne),
• jednostek, których plany dołączono do ustawy budżetowej: państwowe fundusze celowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej, państwowe osoby prawne,
• równoległych budżetów przy Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK) i Polskim Funduszu Rozwoju (PFR). 

Fundusz Sprawiedliwości znajduje się w drugiej grupie, czyli jednostek, których plany dołączono do ustawy budżetowej. Jednak największy problem stanowi trzecia grupa, czyli fundusze przy BGK i PFR. - Nie ma ich w ustawie budżetowej. Tak sytuacja nie istniej nigdzie w Europie. W mojej ocenie to nowotwór finansów publicznych, a wiemy co trzeba zrobić z nowotworami - powiedział dr Dudek. 

Według niego w efekcie mamy 130 jednostek dołączonych do ustawy budżetowej i ponad 20 quasi funduszy przy BGK i PFR. Zadłużenie funduszy przy BGK i PFR wynosi blisko 370 mld zł.

Również Marian Banaś, prezes Najwyższej Izby Kontroli, podkreślał, że NIK wielokrotnie alarmowała o naruszeniu przepisów w zakresie finansów publicznych. Izba złożyła m.in. cztery zawiadomienia do prokuratury w związku z Funduszem Sprawiedliwości, jednak wszystkie sprawy zostały umorzone.

Czytaj również: MF ocenia lata 2016-2023: Biała księga >>

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.