Bez nowelizacji ustawy - Prawo oświatowe przepisy zupełnie inaczej traktują nauczycieli, którzy bez przygotowania pedagogicznego rozpoczęli pracę w szkole, zatrudniając się na zastępstwo, a inaczej tych, którzy nie spełnia wszystkich wymogów co do kwalifikacji, ale rozpoczęli pracę na normalnych zasadach, zobowiązując się jedynie do uzupełnienia kwalifikacji. Doprecyzowania przepis wymaga nie tylko dlatego, że bez przyczyny wydłuża jednej kategorii drogę do uzyskania stopnia. Nauczycielowi nieodbywającemu przygotowania do zawodu nie można bowiem przydzielić mentora, co niebezpieczne jest zwłaszcza gdy w grę wchodzą np. psychologowie szkolni, którym mentor powinien pomagać w zdobyciu doświadczenia i mieć baczenie na to, jak pracują z uczniami.
Liczba dzieci będzie spadać. Przed samorządowcami trudne decyzje>>
Nauczyciel bez awansu, psycholog bez kontroli
Od 1 września 2022 r. zniknęły stopnie: nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego. Po odbyciu przygotowania do zawodu nauczyciela pedagog obligatoryjnie przystępuje do egzaminu nauczyciela mianowanego. Obowiązująca już nowela daje jednak cztery lata na zdobycie stopnia awansu na dotychczasowych zasadach, nie okazała się jednak być szczególnie precyzyjna - mimo wielokrotnych nowelizacji wprowadzanych w 2023 r. Problematyczne są zwłaszcza przepisy dotyczące oceny pracy nauczyciela oraz awansu w sytuacji, gdy nauczyciel zatrudniony jest na zastępstwo.
A ta ostatnia opcja w tym roku jest wyjątkowo potrzebna, bo braki kadrowe sięgają kilkudziesięciu tysięcy pedagogów - wiele z nich udało się załatać właśnie zatrudniając nauczycieli na zastępstwo lub przydzielając im dodatkowe godziny. Najgorzej wygląda kwestia dostępności psychologów - potwierdziły to dane zebrane przez Fundację GrowSPACE, która opublikowała raport, z którego wynikało, że w Polsce brakuje 27,32 proc. psychologów szkolnych na rok szkolny 2023/24. Aż 450 gmin deklarowało, że na ten moment nie ma ani jednego obsadzonego etatu – w województwie podkarpackim braki sięgały aż 52 proc.
Problem z kadrami na stanowiska psychologów potwierdza również informacja Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Psychologów, z której wynika, że na etatach szkolnych - za zgodą kuratora oświaty zatrudniane były osoby, które przekwalifikowały się dopiero w trakcie pracy. Wśród osób, którym powierzono opiekę psychologiczną nad uczniami (dane z 12 województw) w minionym roku szkolnym, było między innymi:
- 276 absolwentów wyższych uczelni z tytułem magistra innym niż psychologia;
- 250 studentów na kierunku psychologia;
- 92 osoby, które nie spełniały warunku posiadania kwalifikacji wymaganych do zajmowania stanowiska nauczyciela psychologa w szkołach oraz placówkach oświatowych.
Nieprecyzyjny przepis
Problem pojawia się, gdy nauczyciel ma odpowiedni poziom wykształcenia, ale nie ma przygotowania pedagogicznego - nowela wprowadzająca nowe zasady awansu zawodowego nauczycieli nie precyzowała kwestii, czy taki nauczyciel może rozpocząć przygotowanie do zawodu. Co do zasady - po zmianach - nauczyciele przez 3 lata i 9 miesięcy odbywają przygotowanie do zawodu nauczyciela po czym, aby kontynuować pracę w szkole, obligatoryjnie przystępują do egzaminu na stopień nauczyciela mianowanego.
Stosunek pracy z nauczycielem, który:
- nie posiada stopnia awansu zawodowego oraz
- posiada wymagane kwalifikacje, oraz
- posiada co najmniej 2 lata pracy w szkole, oraz
- posiada co najmniej dobrą ocenę pracy – nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.
Ustawa zawiera przepisy przejściowe pozwalające nauczycielom, którzy byli w trakcie awansu, na jego ukończenie na dotychczasowych zasadach. Przepis ten znajdzie zastosowanie do 31 sierpnia 2027 r.
Czytaj w LEX:
Awans zawodowy na stopień nauczyciela mianowanego - na nowych zasadach >
Awans zawodowy na stopień nauczyciela dyplomowanego - na nowych zasadach >
Nauczyciele drugiej kategorii
Diabeł tkwi jednak w szczegółach – dyrektor może bowiem, w określonych przypadkach, zatrudnić nauczyciela, który nie spełnia wszystkich wymogów co do kwalifikacji. Pozwala na to art. 10 ust. 3 KN. Może to nastąpić w szczególnie uzasadnionych okolicznościach, a osoba ta musi się zobowiązać, że przygotowanie pedagogiczne odbędzie w ciągu pierwszego roku pracy w szkole. W takiej sytuacji nie jest potrzebna zgoda organu nadzoru pedagogicznego. Pierwotna wersja przepisu wskazującego, kiedy nauczyciel rozpoczyna przygotowanie do zawodu, w ogóle nie uwzględniała tej sytuacji – zdarzało się więc, że na ścieżkę awansu wkraczał jedynie nauczyciel zatrudniony zgodnie z kwalifikacjami, co wydłużało drogę tym, którzy rozpoczęli pracę z zamiarem szybkiego uzupełnienia przygotowania pedagogicznego.
- Przedstawiciele kuratoriów różnie interpretowali te sytuację, a to mogło się mocno zemścić na późniejszym etapie, bo przecież zasiadają oni w komisjach egzaminacyjnych. Zatem już na etapie egzaminu mogło się okazać, że nauczyciel nie ma wymaganego przygotowania do zawodu. Szczególnie tragiczne te różnice mogłyby się okazać na etapie starania się o stopień na nauczyciela dyplomowanego - po wielu latach ciężkiej pracy, mogłoby się okazać, że nauczyciel takiego stopnia mieć nie będzie, bo nie można uznać, że spełnił wymogi potrzebne do uzyskania niższego stopnia - uważa Agata Piszko, ekspertka LEX Prawo oświatowe. - I właśnie dlatego - sądzę, że nasze pytania do kuratoriów i ministerstwa się do tego przyczyniły - w lipcu znowelizowano przepisy i teraz jasno wynika z nich, że jeżeli zatrudniamy nauczyciela na dwa lata szkolne, nawet jeśli nie ma on formalnego przygotowania pedagogicznego, może on odbyć przygotowanie do zawodu - podkreśla.
Sprawdź w LEX: Na podstawie jakich dokumentów dyrektor szkoły może uznać nauczycielowi z Ukrainy przygotowanie pedagogiczne? >
Ten sam nauczyciel, inne uprawnienia
Przepis poprawiono, ale choć ten problem wyeliminowano, to zapomniano o innych kategoriach nauczycieli. A mianowicie o tych, o których mowa w dalszej części art. 10 KN. W przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego, stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony. (art. 10 ust. 7 KN). W przypadku, gdy nie ma możliwości zatrudnienia osoby posiadającej wymagane kwalifikacje, można za zgodą organu sprawującego nadzór pedagogiczny zatrudnić nauczyciela, bez przygotowania pedagogicznego.
Sprawdź w LEX: Od kiedy nauczyciel uzupełniający przygotowanie pedagogiczne realizuje przygotowanie do zawodu? >
- Oznacza to, że jeżeli zatrudnimy nauczycieli z tym samym, w tym samym wymiarze godzin, z tym samym wykształceniem, obu bez przygotowania pedagogicznego, ale jednego z nich na zastępstwo, to ten ostatni nie rozpocznie awansu. Nie ma znaczenia, że zobowiąże się do uzupełnienia przygotowania pedagogicznego i zobowiązanie to wypełni. Dla mnie to jest kuriozalna sytuacja, tym bardziej, że może być to ten sam nauczyciel - zatrudniony częściowo po prostu na dwa lata szkolne, a częściowo na zastępstwo. W takiej sytuacji - powiedzmy - ucząc klasy V i VI będzie nauczycielem, a w klasach VII i VIII już nie - podkreśla Agata Piszko.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.