ZUS ma dużą dowolność w weryfikacji podstawy wymiaru składek

Do Trybunału Konstytucyjnego trafiło pytanie prawne Sądu Okręgowego w Częstochowie, który uważa, że art. 83 ust. 1 i 2, w związku z art. 41 ust. 12 i 13, art. 68 ust. 1 oraz art. 86 ust. 1 i 2 ustawy z 12 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych są niezgodne z ustawą zasadniczą.

Przepisy te regulują kompetencje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do ustalania wysokości podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe.

W ich ramach ZUS może wstecznie zweryfikować wysokość wynagrodzenia pracownika, nawet jeśli pracował on na podstawie ważnej umowy o pracę, a zadania faktycznie wykonał. Tak było w sprawach, którymi zajmował się Sąd: ZUS obniżył wysokości wynagrodzenia do minimalnego i składek, które były odprowadzane od niego. Wszystko się zaczęło gdy ubezpieczeni stali się niezdolni do pracy i ZUS miał przyznać zasiłek chorobowy. Uznał wtedy, że pracownicy zarabiają za dużo i zakwestionował pensje na poziomie od 1800 zł do 6 tys. zł.

Sąd ustalił, że norma będąca źródłem kompetencji ZUS – art. 83 ust. 1 i 2 ustawy systemowej,  skonkretyzowała się do obniżenia wynagrodzenia. Mimo, iż nie zawiera żadnych kryteriów oraz mechanizmów ustalenia "właściwego" wynagrodzenia uzyskała te kryteria poprzez orzecznictwo sądowe, tworząc nieprzewidywalne prawo. Z tego powodu Sąd uznał, że poza sytuacją odrzucenia jej charakteru kompetencyjnego nie jest możliwa wykładnia prokonstytucyjna, która akceptuje weryfikację podstawy ustalania zasiłków przez ZUS i Sądy.

Dlatego celem pytania jest uzyskanie odpowiedzi Trybunału Konstytucyjnego co do konstytucyjności przepisu uprawniającego ZUS do weryfikacji wysokości podstawy wymiaru składki ZUS (daniny publicznej w rozumieniu art. 217 Konstytucji) poprzez zmianę wysokości wynagrodzenia pracownika z mocą wsteczną, według kryterium słuszności (godziwości wynagrodzenia), oceny zdolności finansowej pracodawcy, mimo istnienia ważnej i wykonanej umowy o pracę oraz pobranej od niej składki w wysokości adekwatnej do wynagrodzenia umownego.

Sąd pytający uważa, że należy stworzyć model ochrony obywateli przed wykładniami, które poprzez akty stosowania prawa tworzą nieprzewidywalne prawo. Prawo to w trybie sądowym nie można zakwestionować, gdyż sądy wyższe nie widzą konstytucji w jej sądowym stosowaniu

ZUS weryfikuje podstawę wymiaru składek mimo, iż artykuły 18, art.19 i art.20 ustawy systemowej jednoznacznie i szczegółowo określają zasady obliczania podstawy wymiaru składki. Praktyki tego rodzaju wykładni prawa budzą istotne wątpliwości co do zasady i co do określoności. Norma kompetencyjna zawarta w art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jest ogólna i nie zawiera kryteriów weryfikacji wysokości wynagrodzenia przewidywalnych dla ubezpieczonych. Dopiero w procesie stosowania tych norm zarówno ZUS jak i sądy dokonują ich konkretyzacji.

To powoduje, że działania ZUS są nieprzewidywalne, a skala rozbieżności sposobów ustalania składki jest rozległa: od przyjmowania minimalnego wynagrodzenia, do średniego lub analogicznego dla pracownika

na podobnym stanowisku. Nie wiadomo jednak, kiedy TK pochyli się nad tak ważna dla ubezpieczonych sprawą.

sygn. akt P 9/15