CO TO ZA PRAWO?
Sprawowanie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad osobami pracującymi
W celu ochrony zdrowia i życia pracujących przed negatywnymi skutkami zagrożeń związanych z pracą i jej środowiskiem powołano w Polsce - ustawą z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317 z późn. zm.) - służbę medycyny pracy (SMP). Przejęła ona obowiązki profilaktycznej opieki zdrowotnej oraz przemysłowej służby zdrowia, działającej pod różnymi formami organizacyjnymi od lat 20. ubiegłego wieku.
Organizacja służby medycyny pracy jest dwuszczeblowa. Składają się na nią jednostki podstawowe i wojewódzkie. Jednostkami podstawowymi są:
● zakłady opieki zdrowotnej: publiczne, niepubliczne (w tym również organizowane przez pracodawców), zatrudniające lekarzy mających uprawnienia do wykonywania badań profilaktycznych;
● lekarze o kwalifikacjach uprawiających do wykonywania badań profilaktycznych, wykonujących praktykę prywatną indywidualnie lub grupowo.
Jednostki podstawowe, mimo różnorodności struktur, mają jednolity zakres kompetencji i uprawnień, podlegają rejestracji i są poddane jednolitemu nadzorowi specjalistycznym ze strony jednostek wojewódzkich.
Zadania SMP wykonują lekarze, pielęgniarki, psycholodzy i inne osoby o kwalifikacjach zawodowych niezbędnych do wykonywania wielodyscyplinarnych zadań tej służby. Głównym zadaniem jednostek podstawowych SMP, niezależnie od struktury organizacyjnej jest sprawowanie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad osobami pracującymi.
Jednostką wojewódzką jest Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy (WOMP). Ośrodki wojewódzkie są zawsze jednostkami publicznymi, tworzonymi przez sejmiki poszczególnych województw i najczęściej funkcjonującymi w formie samodzielnego zakładu opieki zdrowotnej. Główne zadania WOMP to:
● udzielanie konsultacji podstawowym jednostkom służby medycyny pracy;
● kontrolowanie realizacji zadań przez te jednostki;
● prowadzenie badań diagnostycznych i orzeczniczych w zakresie chorób zawodowych oraz wykonywanie uzupełniających świadczeń na rzecz podstawowych jednostek;
● rozpatrywanie odwołań od orzeczeń lekarskich o przydatności do wykonywania pracy na określonym stanowisku;
● konsultowanie i opiniowanie na potrzeby wojewódzkich władz administracyjnych spraw dotyczących organizacji i funkcjonowania opieki zdrowotnej nad pracującymi.
Szczególną rolę spełniają instytuty medycyny pracy: Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi, Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu, Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, Instytut Medycyny Wsi im. prof. W. Chodźki w Lublinie. Podlegają one Ministrowi Zdrowia, natomiast poza resortem zdrowia działa Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej w Warszawie. Dyrektorzy instytutów medycyny pracy, przedstawiciele klinik i katedr chorób zawodowych uczelni medycznych oraz przedstawiciele niektórych WOMP tworzą Krajowy Zespół Specjalistów Medycyny Pracy.
Do zadań tego zespołu należy w szczególności ocena poziomu udzielanych świadczeń zdrowotnych oraz przekazywanie i wdrażanie osiągnięć nauk medycznych do praktycznej działalności jednostek służby medycznej w pracy.
SMP obejmuje swoją opieką i nadzorem pracowników, osoby pozostające w stosunku służbowym (np. wojsko), osoby wykonujące pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą, a ponadto kandydatów, uczniów i studentów oraz uczestników studiów doktoranckich, szkół ponadpodstawowych lub wyższych uczelni, którzy w trakcie praktycznej nauki zawodu są narażeni na czynniki szkodliwe, niebezpieczne lub uciążliwe dla zdrowia, a także osoby wykonujące pracę w czasie odbywania kary w zakładach karnych lub w ramach kary ograniczenia wolności.
Głównym zadaniem jednostek służby medycyny pracy jest zapobieganie powstawaniu i szerzeniu się u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych wynikających z warunków i charakteru pracy. Jest to zwłaszcza ograniczanie szkodliwego wpływu pracy na zdrowie pracowników poprzez rozpoznanie i ocenę zagrożeń występujących w środowisku pracy i wynikających ze sposobu jej wykonywania, ocenę ryzyka zawodowego oraz informowanie pracodawców i pracowników o możliwości wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych, udzielanie pracodawcom i pracownikom porad w zakresie organizacji pracy, ergonomii, fizjologii i psychologii pracy.
Profilaktyczną opiekę zdrowotną, niezbędną z uwagi na warunki pracy oraz badania profilaktyczne, wykonują lekarze mający wymagane uprawnienia, tj. posiadający specjalizację w dziedzinie medycyny pracy, medycyny przemysłowej, medycyny morskiej i tropikalnej, medycyny kolejowej, medycyny lotniczej lub higieny pracy.