Ubóstwo, to pojęcie, które z jednej strony określa warunki życia jednostki, a z drugiej strony wskazuje na nierówności i sprzeczności występujące w społeczeństwie. Chociaż nikt nie kwestionuje faktu, że ubóstwo jest zjawiskiem wielowymiarowym, to dla polityki społecznej podstawowe znaczenie ciągle mają informacje dotyczące zasięgu ubóstwa ekonomicznego.

Życie ludności Europy poniżej granicy wykluczenia społecznego podważa ideę spójności społecznej i obniża wartość kapitału społecznego Unii. Dlatego 27 państw UE podjęło decyzję o połączeniu wysiłków na rzecz działań, zmierzających do ograniczenia ubóstwa i wykluczenia społecznego, przeznaczając na ten cel odpowiednie środki w nowej perspektywie finansowej (2014 – 2020). Państwa członkowskie zobowiązały się do opracowania polityk ograniczania ubóstwa, zaangażowania odpowiednich zainteresowanych stron, a następnie monitorowania rozwoju sytuacji, ze szczególnym uwzględnieniem warunków życia.

Minimum egzystencji - koszyk dóbr, niezbędnych do podtrzymania funkcji życiowych człowieka i sprawności psychofizycznej. Uwzględnia on jedynie te potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, a konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia i zagrożenia życia. Wartość kwotowa minimum egzystencji w roku 2015 dla osoby samotnej w wieku produkcyjnym wynosił 545,76 zł, dla samotnego emeryta 518 zł, dla rodziny pięcioosobowej pracowniczej (dwoje osób dorosłych plus dziecko młodsze i dwoje dzieci starszych) 477,82 zł.

Minimum socjalne - wskaźnik określający koszty utrzymania gospodarstw domowych na podstawie koszyka dóbr służących do zaspokojenia potrzeb bytowo-konsumpcyjnych na niskim, ale jeszcze godziwym poziomie. Przyjęte składniki koszyka wystarczają nie tylko dla podtrzymania życia (porównaj: minimum egzystencji), lecz dla posiadania i wychowania dzieci, a także dla utrzymania minimum więzi społecznych. Wartość kwotowa minimum socjalnego w roku 2015 dla: osoby samotnej w wieku produkcyjnym minimum socjalne utrzymało się na poziome 1079,53 zł, dla samotnego emeryta 1080,20 zł. W rodzinie z trójką dzieci na utrzymaniu minimum socjalne wynosiło 4198,12 zł (839,63 zł na osobę w rodzinie).

Pomocą społeczną, niezależnie od jej formy oraz źródeł finansowania, objęto w 2015 r. 7,4% mieszkańców Polski. Pomocą w formie świadczenia przyznanego decyzją objętych zostało 4,6% mieszkańców. Wartość obu wskaźników w stosunku do roku 2012, w którym miała miejsce poprzednia weryfikacja kryteriów dochodowych, obniżyła się odpowiednio o 1,0% i 0,4%.

Wskaźniki ubóstwa skrajnego w roku 2015 zmieniły się na korzyść – z 7,4% w 2014 r. do 6,5% mieszkańców Polski (nastąpiło zmniejszenie o 0,9% odsetka mieszkańców Polski). Podobnie na korzyść zmienił się wskaźnik relatywnej granicy ubóstwa – z 16,2% na 15,5% mieszkańców Polski. Jednocześnie wskaźnik biedy ustawowej pozostaje na tym samym poziomie, to jest 12,8%. Potwierdzeniem pozytywnych zmian jest zmiana wskaźnika „minimum socjalne” – zmienił się on z 43,4% w 2014 r. na 42,7%. Można stwierdzić, że długofalowa polityka społeczna w zakresie przeciwdziałania skutkom niedostatku w ostatnich latach powoduje poprawę sytuacji bytowej społeczeństwa.

Większość, bo blisko 85% rodzin objętych pomocą w formie świadczeń objęta jest także wsparciem w formie pracy socjalnej – szczególną formą pomocy, polegającą na pracy z całą rodziną mającą na celu pomoc w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej związanej z wystąpieniem nie tylko ubóstwa, ale również bezrobociem, problemami wychowawczymi, brakiem umiejętności w prowadzeniu gospodarstwa domowego czy innych przesłanek.

1. Działania w ramach systemu pomocy społecznej mające na celu ograniczenie zjawiska ubóstwa.

a) świadczenia pieniężne - zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd;

b) świadczenia niepieniężne - praca socjalna, bilet kredytowany, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na ubezpieczenia społeczne, pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, sprawienie pogrzebu, poradnictwo specjalistyczne, interwencja kryzysowa, schronienie, posiłek, niezbędne ubranie, usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia, mieszkanie chronione, pobyt i usługi w domu pomocy społecznej, pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych;

c) kryteria dochodowe w pomocy społecznej - zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2015 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. poz. 1058) - od dnia 1 października 2015 r. obowiązują następujące kryteria dochodowe:

- dla osoby samotnie gospodarującej – 634 zł (dotąd – 542 zł),

- dla osoby w rodzinie – 514 zł (dotąd – 456 zł)

Jednocześnie ustalono:

- maksymalną kwotę zasiłku stałego na 604 zł (dotąd – 529 zł),

- wysokość pomocy dla cudzoziemców (ze statusem uchodźcy i ochroną uzupełniającą) na 1335 zł (dotąd – 1260 zł),

- wartość dochodu miesięcznego z 1 ha przeliczeniowego na 288 zł (dotąd – 250 zł).

Powyższe progi dochodowe stanowią tak zwaną „ustawową granicę biedy”, która obowiązuje z mocy ustawy o pomocy społecznej.

2. Działania wspierające:

· realizacja programu wieloletniego „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”. Jest to program, który wspiera finansowo gminy w zakresie dożywiania i realizowany jest w celu ograniczenia zjawiska niedożywienia dzieci i młodzieży z rodzin o niskich dochodach lub znajdujących się w trudnej sytuacji oraz osób dorosłych, w szczególności osób samotnych, w podeszłym wieku (ogółem z budżetu państwa rokrocznie przeznacza się 550 ml zł). W 2015 roku liczba osób, które zostały objęte pomocą w ramach Programu wyniosła 2.042.054 osoby, w tym:

- 286.074 dzieci do czasu rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej;

- 622.590 uczniów do czasu ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej;

- 810.896 pozostałe osoby, a zwłaszcza starsze, niepełnosprawne, samotne.

Łączna kwota środków przeznaczonych na realizację programu w 2015 r. „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” wyniosła 811.469.097 zł (środki z budżetu państwa i środki własne gmin). Liczba posiłków wydanych w 2015 r. wyniosła 103.594.519.

· realizacja Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa 2014-2020 (POPŻ) – program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebujących. Żywność w ramach Programu dystrybuowana jest przez organizacje pozarządowe na trzech poziomach: krajowym, regionalnym i lokalnym, a jego celem jest dostarczanie żywności osobom najbardziej potrzebującym w formie paczek i/lub posiłków oraz realizacja działań towarzyszących wspierających włączenie społeczne odbiorców pomocy żywnościowej. W ramach Podprogramu 2015 (realizowanego od maja 2015 r. do końca czerwca 2016 r.) pomocą żywnościową objęto łącznie 1.999.000 osób. Wydano 7.663.483 paczek i 913.626 posiłków. Organizacje partnerskie przeprowadziły łącznie 7251 działań towarzyszących, w których wzięło udział 122.617 osób najbardziej potrzebujących.

Dodatkowo, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wspiera jednostki samorządu terytorialnego w realizacji ich zadań własnych poprzez programy resortowe kierowane do grup szczególnie zagrożonych wykluczeniem społecznym. Programy te dotyczą:

- osób bezdomnych (program p.n. „Program wspierający rozwiązywanie problemu bezdomności” – 5,8 mln zł w 2016 r.);

- osób doświadczających przemocy (program p.n. „Wspieranie j.s.t. w tworzeniu systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie” – 3 mln zł w 2016 r.);

- osób zaburzonych psychicznie (program p.n. „Oparcie społeczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi” – 3 mln zł w 2016 r.);

- osób wykluczonych społecznie, do których kierowane są programy aktywizacyjne program „Aktywne Formy Przeciwdziałania Wykluczeniu Społecznemu – nowy wymiar 2020” – 3,6 mln zł w 2016 r.).

Źródło: www.mpips.gov.pl, stan z dnia 18 października 2016 r.