W poniedziałek, 7 marca, rząd przyjął projekt ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, a 8 marca prace nad nią rozpoczął Sejm, a już 9 marca posłowie uchwalili ustawę (druk sejmowy nr 2069). W piątek 11 marca ustawą zajmował się Senat, który zaproponował kilkadziesiąt poprawek do ustawy. Sejm w sobotę przyjął kilkanaście z nich.
Podczas poniedziałkowej konferencji prasowej Marlena Maląg, minister rodziny i polityki społecznej, przekazała, że „polityka prorodzinna naszego państwa jest przede wszystkim nastawiona na inwestowanie w rodzinę, pomoc rodzinie”. Zaznaczyła, że obywatele Ukrainy będą tak samo traktowani jak obywatele Polski.
Czytaj również:
Powiadomienie wystarczy do zatrudnienia uchodźcy z Ukrainy>>
Specustawa: Zasiłki dla uciekinierów wojennych i wsparcie dla pomagających>>
Świadczenia na dzieci
Na jakie wsparcie liczyć będą mogły rodziny uchodźców z Ukrainy? Zgodnie z art. 23 ust. 1 ww. ustawy, obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będzie uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 tej ustawy, przysługiwać ma prawo do:
- świadczeń rodzinnych, o których mowa w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych,
- świadczenia wychowawczego, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2019 r. poz. 2407 oraz z 2021 r. poz. 1162, 1981 i 2270), jeżeli zamieszkuje z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- świadczenia dobry start, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 187a ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2022 r. poz. 447), jeżeli zamieszkuje z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- rodzinnego kapitału opiekuńczego, o którym mowa w ustawie z dnia 17 listopada 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym (Dz. U. poz. 2270), jeżeli zamieszkuje z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2021 r. poz. 75, 952 i 2270), jeżeli zamieszkuje z dzieckiem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
– odpowiednio na zasadach i w trybie określonych w tych przepisach, z wyłączeniem warunku posiadania karty pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”.
Ustalając prawo do świadczeń rodzinnych uzależnionych od kryterium dochodowego, przy ustalaniu dochodu rodziny w przeliczeniu na osobę nie będzie uwzględniało się członka rodziny, który, zgodnie z oświadczeniem osoby ubiegającej się o te świadczenia, nie przebywa na terytorium RP.
Prawo do tych świadczeń będzie ustalane począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek nie wcześniej niż od miesiąca, w którym obywatel ten został wpisany do rejestru, a w przypadku świadczeń przysługujących na dziecko – również dziecko zostało wpisane do rejestru. Wniosek o przyznanie świadczeń ma zawierać numer PESEL wnioskodawcy oraz, jeżeli występuje, rodzaj, serię i numer dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy, a w przypadku świadczeń przysługujących na dziecko – numer PESEL dziecka oraz, jeżeli występuje, rodzaj, serię i numer dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy.
Obsługa prawna obcokrajowców - najważniejsze akty prawne:
- ROZPORZĄDZENIE w sprawie wiz dla cudzoziemców >
- ROZPORZĄDZENIE w sprawie udzielania pomocy cudzoziemcom >
- ROZPORZĄDZENIE w sprawie dokumentów wydawanych cudzoziemcom >
- USTAWA o cudzoziemcach >
Przysługujące na dziecko świadczenia lub dofinansowanie ma przysługiwać także obywatelowi Ukrainy będącemu opiekunem tymczasowym dziecka.
Jak podkreślał rząd w uzasadnieniu do projektu, w celu zapewnienia wsparcia materialnego rodzinom ukraińskim oraz osobom będącym obywatelami Ukrainy, którzy wjechali na terytorium RP bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi, w projekcie ustawy proponuje się przyznanie wsparcia z zakresu świadczeń rodzinnych, świadczenia wychowawczego, rodzinnego kapitału opiekuńczego świadczenia dobry start oraz dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.
Czytaj też: Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego >
- Zgodnie z projektowanymi przepisami powyższe świadczenia przysługiwać będą po spełnieniu odpowiednich warunków i kryteriów określonych w ustawach i przepisach wykonawczych regulujących ww. świadczenia. Uwzględniając fakt, że w wielu przypadkach na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przybędą rodziny obywateli Ukrainy w niepełnym składzie, w szczególności kobiety z dziećmi, a mężowie pozostaną w Ukrainie, a z uwagi na działania wojenne, kontakt z nimi będzie niemożliwy lub utrudniony (i tym samym niemożliwe będzie ustalenie ich sytuacji dochodowej, co uniemożliwiałoby skuteczne rozpatrzenie wniosku o świadczenia zależne od dochodu), proponuje się wprowadzenie regulacji, że w takim przypadku, członkowie rodziny, którzy pozostali na terytorium Ukrainy nie będą wliczali się do składu rodziny, a tym samym ich dochód nie będzie składał się na dochód, na podstawie którego ustalane będzie prawo do zależnych od dochodu świadczeń (dotyczy to przede wszystkim zasiłku rodzinnego) – czytamy dalej.
Decyzja zasiłek celowy (UKRAINA) - WZÓR DOKUMENTU >
Co to oznacza w praktyce?
Zgodnie z zapowiedzią szefowej MRiPS, każdy uchodźca z Ukrainy otrzyma po 300 zł na osobę jednorazowego wsparcia, zgodnie z rządowym projektem, rodzice otrzymają po 500 zł na dziecko miesięcznie (w ramach programu 500 plus), 300 zł wyprawki na dziecko (czyli świadczenia dobry start) oraz prawo do rodzinnego kapitału opiekuńczego, który przysługuje na dzieci w wieku od 12 do 36 miesiąca życia. W ramach RKO rodzice otrzymują po 500 zł przez 24 miesiące albo po 1000 zł przez 12 miesięcy na dziecko.
Sprawdź również książkę: Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 1/2022 >>
Ile wyda budżet państwa?
Z Oceny Skutków Regulacji (OSR) wynika, że liczba uchodźców szacowana jest od 486 tys. do 972 tys. osób, z czego dzieci to od 95 tys. do 190 tys.
Jakie będą roczne skutki dla świadczeń rodzinnych, świadczenia wychowawczego, świadczenia dobry start, rodzinnego kapitału opiekuńczego, dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna?
W OSR rząd założył średni koszt miesięczny w wysokości 1000 zł. Przy świadczeniach rodzinnych założono, że wszyscy spełniają kryteria dochodowe. Wariant 100 proc. prognozy – dla 190 tys. dzieci, to 1000 x 12 x 190 tys. = 2 280 mln zł.
Wariant 50 proc. prognozy – Dla 95 tys. jest to 1000 x 12 x 95 tys. = 1 140 mln zł.
Roczne skutki dla pomocy społecznej wyliczono natomiast przy założeniu, że średnia liczba osób w gospodarstwie domowym (na podstawie danych BBGD GUS z 2020 r.) to 2,8. Przy 972 tys. uchodźców jest to 347 tys. gospodarstw. Przy 486 tys. uchodźców jest to 174 tys. gospodarstw.
Wariant 100 proc. prognozy oznacza, że roczna kwota świadczeń to 726 mln zł (rocznie 2092 zł na gospodarstwo) dla 972 tys. uchodźców (347 tys. gospodarstw).
Wariant 50 proc. prognozy – 364 mln zł (rocznie 2092 zł na gospodarstwo) dla 486 tys. uchodźców (174 tys. gospodarstw).
Jednorazowe świadczenie w wariancie 100 proc. prognozy to średnio 300 zł x 972 tys. uchodźców (347 tys. gospodarstw) to 291,6 mln zł.
W wariancie 50 proc. prognozy to średnio 300 zł x 486 tys. uchodźców (174 tys. gospodarstw) to 145,8 mln zł.
Rząd szacuje ponadto, że w przypadku pomocy dla obywatela Ukrainy, którego członek rodziny powrócił na terytorium Ukrainy, liczba rodzin pozostawionych w Polsce bez głowy rodziny (mężczyzny, który wyjechał na Ukrainę w celu obrony kraju), które będą potrzebowały wsparcia to około 4,4 tys. osób, czyli 9,2 mln zł.
Wśród kosztów, o jakich wspominają autorzy projektu jest także pobyt w pieczy zastępczej dziecka będącego obywatelem Ukrainy. Według projektodawców, trudna do oszacowania jest liczba dzieci ewakuowanych z domów dziecka i innych form pieczy zastępczej na Ukrainie. - Biorąc pod uwagę doniesienia o ewakuacji domów dziecka, należy założyć na tyle istotny liczbowo napływ dzieci, że niemożliwe będzie sfinansowania ich pobytu w ramach zabezpieczonych na ten cel środków w budżecie państwa. Przeciętny koszt pobytu dziecka w instytucjonalnej formie pieczy zastępczej na podstawie danych za rok 2020 wynosił 5 457 zł miesięcznie, natomiast przeciętny koszt pobytu dziecka w pieczy rodzinnej wynosił 1180 zł miesięcznie. Zatem w zależności od liczby dzieci które zostaną objęte tą opieką wydatki będą stanowiły wielokrotność tych kwot – czytamy w OSR.
Zgodnie z OSR, roczny koszt rozwiązań wydatkowych opisanych powyżej może wynieść od 1,819 mld do 3,471 mld. Zdaniem ekspertów nie są to jednak jedyne koszty.
- Obywatele Ukrainy, którzy legalnie będą przebywać w Polsce nabędą prawo do świadczeń wypłacanych w Polsce. Jednorazowo wypłacone zostanie po 300 zł na osobę w ramach odważnego wsparcia, ponadto ZUS wypłaca 500 plus na dziecko, a także 300 plus wyprawki szkolnej. Należy także zauważyć że inne świadczenia pomocy społecznej także będą przysługiwały. Z czasem obywatele Ukrainy będą nabywać także prawo do zasiłków dla bezrobotnych (po spełnieniu kryteriów) czy też innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych. W tym zakresie będą obowiązywały analogiczne rozwiązania jak dla innych rezydentów - zauważa dr Antoni Kolek, prezes spółki Instytut Emerytalny.
Sprawdź też: W jaki sposób należy przekazać środki finansowe, które mają być przeznaczone na pomoc dla Ukrainy? >
Pomagać trzeba, ale w przemyślany sposób
- Działania legislacyjne muszą być w tej kwestii nawet więcej niż dobrze przemyślane. Z pewnością musimy zabezpieczyć podstawowe potrzeby wszystkich przybywających ze względu na wojnę. Społeczeństwo obywatelskie w tym stowarzyszenia wraz z lokalnymi samorządami dokonało rzeczy niesamowitej - zmobilizowało się, dając czas władzom centralnym na przemyślenie i zaplanowanie działań - w tym również działań legislacyjnych – mówi dr Tomasz Lasocki z Katedry Prawa Ubezpieczeń Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Jak podkreśla, teraz czas na systemowe działanie obejmujące znalezienie długotrwałych rozwiązań. Łatwo jest np. zagwarantować szerokie prawo do opieki zdrowotnej, lecz bez zapewnienia finansowania i wzmocnienia kadrowego, deklaracja ustawowa będzie tylko pustosłowiem. - Zanim zaczniemy rozmowę o przyznawaniu świadczeń rodzinnych takich jak 500+ czy RKO, warto uzgodnić zakres pomocy i świadczeń z władzami Ukrainy, aby nasze działania nie zostały odebrane jako próba rozwiązania polskich problemów demograficznych. Ustalenie strategii na poziomie unijnym czy nawet transatlantyckim może też ułatwić poszukiwania źródeł finansowania takiej polityki. Wobec tego wydaje się, że najsensowniejszym rozwiązaniem jest podzielenie procesu legislacyjnego na etapy - zaznacza dr Tomasz Lasocki. I dodaje: - Po pierwsze szybkie przyjęcie rozwiązań niezbędnych do realizacji potrzeb koniecznych do zaspokojenia "na już" tj. w perspektywie pierwszych kilku tygodni po przybyciu. W kolejnym kroku należy zająć się potrzebami w perspektywie kwartału, a później zastanawiać się nad dalszymi instrumentami. To nie jest czas na kolejne marketingowe "tarcze" czy "plusy", ale na poważną strategię legislacyjną. Jednak wobec działania na "hurra" przy pandemii i inflacji, a także wobec tego, że prace koncepcyjne nad problemami uchodźców są prowadzone dopiero teraz, jestem pełen obaw.
Emocje studzi też dr Liwiusz Laska, adwokat, były przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy, pełnomocnik Związku Metalowców i Hutników. – Dziś pomagamy i musimy pomagać bez względu na koszty, ale powinna temu towarzyszyć też szersza refleksja. Owszem, może to być dla nas okazją do poprawy struktury demograficznej naszego społeczeństwa i poprawy sytuacji na rynku pracy, ale nie możemy przy tej okazji uciec od dyskusji o systemie zabezpieczenia społecznego jako takim – zaznacza dr Laska.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.