1.Zasady ochrony przedemerytalnej wynikające z nowelizacji ustawy

Ustawa z 16.11.2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 38 ze zm.) - dalej z.u.e.r. 2016, która weszła w życie od 1.10.2017 r., spowodowała powrót do poprzedniego, obowiązującego przed nowelizacją z 2012 r., wieku emerytalnego. Od 1 października 2017 r. wiek umożliwiający przejście na emeryturę wynosi ponownie w przypadku kobiet 60 lat, a w przypadku mężczyzn 65 lat. Ustawa uchyliła również przepisy określające ścieżkę dojścia do wieku emerytalnego wynoszącego 67 lat, która była określona przez przepisy obowiązujące do 30 września 2017 r. - dawny art. 24 i art. 27 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.) - dalej u.e.r.)
1.1.Wpływ zmian wieku emerytalnego na zakres ochrony

W związku z obniżeniem wieku emerytalnego automatycznie obniżył się również wiek, w którym pracownicy wchodzą w okres ochrony przedemerytalnej, i wynosi on 56 lat dla kobiet i 61 lat dla mężczyzn.

Trzeba jednak pamiętać, że nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zawiera przepisy przejściowe dotyczące okresu ochronnego przed wypowiedzeniem stosunku pracy.

Ważne!

Mimo osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego część pracowników będzie korzystać z ochrony przedemerytalnej do czasu osiągnięcia wieku określonego jako wiek emerytalny w przepisach ustawy obowiązującej do 30.09.2017 r. W przypadku, w którym okres ochrony rozpoczął bieg przed 1.10.2017 r., obejmie on 4 lata liczone dla podwyższonego (dotychczasowego) wieku emerytalnego. Jeśli zaś pracownik uzyska uprawnienia emerytalne po 1.10.2017 r., ale przed upływem 4 lat od dnia wejścia w życie ustawy, okres ochrony będzie liczony od 1.10.2017 r. tak, aby wyniósł 4 lata.

1.2.Wejście w życie zmian

Nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych weszła w życie 1.10.2017 r. W tym dniu zaczęły obowiązywać również przepisy przejściowe wydłużające 4-letni okres ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę w odniesieniu do niektórych kategorii pracowników.

1.3.Istota regulacji przejściowych

Zgodnie z art. 39 ustawy z 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 1666, ze zm.) - dalej k.p. ochroną przed wypowiedzeniem umowy o pracę objęty jest pracownik, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem takiego wieku.

Zgodnie z art. 28 z.u.e.r. 2016, pracownicy, którzy w dniu 1.10.2017 r. są objęci ochroną stosunku pracy wynikającą z art. 39 k.p., lub osoby, które byłyby objęte taką ochroną, jeżeli w tym dniu pozostawałyby w stosunku pracy, od dnia 1.10.2017 r. korzystają z ochrony stosunku pracy do osiągnięcia wieku emerytalnego wynikającego z przepisów u.e.r. w dotychczasowym brzmieniu (dawny art. 24 i art. 27).

Zgodnie z art. 29 u.z.e.r. 2016, pracownicy, którzy w dniu 1.10.2017 r. nie są objęci ochroną stosunku pracy wynikającą z art. 39 k.p. i osiągną wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 60 lat i dla mężczyzn 65 lat przed upływem 4 lat od dnia 1.10.2017 r., podlegają ochronie stosunku pracy, o której mowa w art. 39 k.p., przez okres 4 lat, licząc od dnia 1.10.2017 r., także wówczas, gdy upływ tego okresu przypadnie po osiągnięciu wieku 60 lat przez kobiety i wieku 65 lat przez mężczyzn.

Osoby, które w dniu 1.10.2017 r. nie są pracownikami i które osiągną wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 60 lat i dla mężczyzn 65 lat przed upływem 4 lat od dnia 1.10.2017 r., podlegają ochronie stosunku pracy wynikającej z art. 39 k.p. przez okres 4 lat, licząc od dnia 1.10.2017 r., także wówczas, gdy upływ tego okresu przypadnie po osiągnięciu wieku 60 lat przez kobiety i wieku 65 lat przez mężczyzn.

Ważne!

W stanie prawnym obowiązującym do 30.09.2017 r. pracownik, który osiągnął wiek i staż pracy umożliwiające mu otrzymanie emerytury, z momentem osiągnięcia wieku emerytalnego nie był już objęty ochroną przed wypowiedzeniem wynikającą z art. 39 k.p. W stanie prawnym obowiązującym po 1.10.2017 r. prawodawca, aby nie narazić się na konsekwencje z powodu wypowiedzenia umowy o pracę z naruszeniem ochrony przedemerytalnej, powinien zwrócić uwagę również na przepisy przejściowe, które modyfikują tę zasadę.

 

Przepisy przejściowe powodują, że do 2021 r. będzie kumulowała się ochrona stosunków pracy, której podstawą prawną jest art. 39 k.p. W jednakowym lub zbliżonym czasie będą z niej korzystać trzy grupy pracowników:

  1. pracownicy, którzy przed wejściem w życie ustawy nowelizującej byli chronieni na podstawie dotychczasowych przepisów;
  2. pracownicy, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej nie byli jeszcze chronieni, ale wiek emerytalny (60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn) osiągną w okresie krótszym niż 4 lata od daty wejścia w życie ustawy;
  3. pracownicy, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej nie byli jeszcze chronieni, ale wiek emerytalny (60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn) osiągną po 1.10.2021 r.

1.3.1.Osoby, które były chronione przed 1 października 2017 r.

Pierwsza grupa pracowników to osoby, które były chronione przed wejściem w życie nowelizacji. Osoby te zachowają ciągłość ochrony do czasu osiągnięcia podwyższonego (dotychczasowego) wieku emerytalnego. W praktyce oznacza to, że pracownicy, którzy w momencie obniżenia wieku emerytalnego podlegali już ochronie przedemerytalnej, ale nie osiągnęli jeszcze podwyższonego wieku emerytalnego, będą mogli bez obaw przed zwolnieniem pracować do czasu osiągnięcia dotychczasowego wieku emerytalnego. Pracodawca zatem nie będzie mógł wypowiedzieć takim pracownikom umowy o pracę, mimo że będą oni mieli prawo do emerytury na podstawie nowych przepisów. Taki zabieg legislacyjny powoduje, że pomimo obniżenia wieku emerytalnego ustawodawca jednocześnie stworzył pracownikom ochronę umożliwiającą im jak najdłuższą aktywność zawodową. Dla części pracodawców konieczność dalszego zatrudniania pracowników, którzy co prawda osiągnęli wiek emerytalny określony w nowelizacji, jednak chcą pracować dłużej, w praktyce może okazać się problemem.

Pamiętaj!

Po wejściu w życie ustawy nowelizującej pracodawcy dodatkowo muszą zwrócić uwagę na przepisy przejściowe. W stanie prawnym po 1.10.2017 r. pracownicy, którzy w dniu wejścia w życie ustawy byli objęci wynikającą z Kodeksu pracy ochroną przed zwolnieniem, pozostaną nią objęci do czasu osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego obliczonego na podstawie przepisów obowiązujących od 1.01.2013 r. do 30.09.2017 r.

1.3.2.Osoby, które w dniu 1 października 2017 r., nie były jeszcze chronione, ale wiek 60 lat kobiety i 65 lat mężczyźni osiągną w okresie krótszym niż 4 lata

Druga grupa pracowników to osoby, które w dniu wejścia w życie ustawy, tj. na dzień 1.10.2017 r., nie były jeszcze chronione, ale wiek 60 lat w odniesieniu do kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn osiągną w okresie krótszym niż 4 lata od daty wejścia w życie ustawy nowelizującej. Jest to grupa kobiet urodzonych pomiędzy 2.07.1959 r. a 1.10.1961 r. i mężczyzn urodzonych w okresie od 2.10.1954 r. do 1.10.1956 r. Gdyby ochrona tej grupy pracowników trwała wyłącznie do osiągnięcia nowo wprowadzonego wieku emerytalnego, to w rzeczywistości trwałaby krócej niż 4 lata. Tymczasem art. 39 k.p ustanawia zakaz wypowiadania umów o pracę na 4 lata przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Żeby pogodzić kwestię zmiany wieku emerytalnego z kwestią ochrony przedemerytalnej w okresie 4-letnim przed osiągnięciem prawa do emerytury, utworzona została regulacja, zgodnie z którą stosunek pracy takich pracowników będzie chroniony automatyczne w okresie od 1.10.2017 r. do 30.09.2021 r.


Aby zostać objętymi tą regułą, pracownicy muszą spełniać dwa warunki:

  1. w dniu 1.10.2017 r. nie mogą być chronieni przepisami, które obowiązywały do 30.09.2017 r., tzn. nie mogą znajdować się w 4-letnim okresie ochrony liczonym dla podwyższonego wieku emerytalnego;
  2. muszą nabyć uprawnienia emerytalne w okresie 4 lat od 1.10.2017 r.

 

Pamiętaj!

Pracownikom, którym na dzień 1.10.2017 r. brakowało mniej niż 4 lata do osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego, ochrona emerytalna przysługuje w okresie od 1.10.2017 r. do 30.09.2021 r.

1.3.3.Osoby, które na dzień 1 października 2017 r. miały więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego

Trzecia grupa pracowników to osoby, które na dzień 1.10.2017 r. będą miały więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego. Tacy pracownicy zostali objęci zasadami wynikającymi z nowelizacji i nie stosuje się do nich przepisów przejściowych, jednakże okres ochrony liczony dla tej grupy pracowników w niektórych przypadkach będzie zazębiał się z okresem ochrony liczonym dla pierwszej i drugiej grupy pracowników.

Pamiętaj!

Przepisów przejściowych nie stosuje się do pracowników, którzy osiągną wiek emerytalny po 1.10.2021 r.

W przypadku niektórych pracodawców kumulacja okresów ochrony może doprowadzić do zablokowania sporej ilości etatów, w szczególności w 4-letnim okresie od 1.10.2017 r. do 30.09.2021 r. Wśród pracodawców może zatem pojawić się tendencja do podejmowania decyzji o wypowiedzeniu pracownikom umów o pracę, zanim wejdą oni w okres ochrony. Pracodawcy muszą jednak pamiętać o tym, że sama perspektywa wejścia pracownika w okres ochrony przedemerytalnej nie jest wystarczającą podstawą wypowiedzenia umowy na czas nieokreślony. W przypadku odwołania się pracownika do sądu takie wypowiedzenie zostanie uznane za niezgodne z prawem. Jeśli natomiast istnieją inne uzasadnione i obiektywne przyczyny rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy (np. przyczyny merytoryczne), pracodawca może wypowiedzieć pracownikowi umowę o pracę, musi to jednak zrobić przed rozpoczęciem się 4-letniego okresu ochrony. Kluczowe jest zatem prawidłowe dokonanie obliczeń i ustalenie, kiedy zaczyna się okres ochrony danego pracownika.