Młodzi ludzie, którzy wkraczają na rynek pracy, nierzadko mają problem ze zrozumieniem, czym różnią się umowy, na podstawie których mogą zostać zatrudnieni. Nie zawsze bowiem jest to umowa o pracę. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego z 9 grudnia 1999 r., sygn. akt I PKN 432/99, zatrudnienie nie musi mieć charakteru pracowniczego, więc praca może być świadczona także na podstawie umów cywilnoprawnych. Granice między umową o pracę a umowami cywilnoprawnymi mogą się czasami zacierać.
Umowa o pracę to przede wszystkim stabilizacja
Umowa o pracę jest najczęściej spotykaną w praktyce podstawą świadczenia pracy. Zawiera się ją na piśmie, a wymogi co do jej treści zostały określone w art. 29 par. 1 ustawy Kodeks pracy (kp). Jeżeli zaś nie zachowano formy pisemnej, pracodawca przed dopuszczeniem pracownika do pracy potwierdza pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków. Na jej podstawie, pracownik jest zobowiązany do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w wyznaczonym przez niego miejscu i czasie. Natomiast pracodawca jest zobligowany do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (co zasady płatnym "z dołu").
Kodeks pracy ściśle określa rodzaje umów jakie mogą być nawiązane przez strony stosunku pracy. Stosownie bowiem do art. 25 par. 1 kp, umowę o pracę zawiera się na okres próbny, na czas określony albo na czas nieokreślony. Umowy terminowe zakładają istnienie stosunku pracy przez określony czas. Ich cechą charakterystyczną jest konieczność określenia terminu końcowego umowy już przy jej zawieraniu. Bez określenia czasu ich trwania, nie nawiązuje się terminowa umowa o pracę. Umowa zawarta bez takiego określenia może być uznana za umowę zawartą na czas nieokreślony.
Do najważniejszych zalet umowy o pracę należy zaliczyć:
- stabilność zatrudnienia,
- ochronę przed nieuzasadnionym zwolnieniem,
- ochronę przed zwolnieniem dla różnych kategorii pracowników (np. kobiet w ciąży albo pracowników w wieku przedemerytalnym),
- prawo do płatnych urlopów,
- okres wypowiedzenia umowy,
- ochronę wynagrodzenia,
- unormowanie czasu pracy.
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 12 września 2024 r., od 1 stycznia 2025 r. ustalono minimalne wynagrodzenie za pracę w wysokości 4666 zł.
Czytaj także: Niestawienie się pracownika na poranną zmianę ma swoje konsekwencje >>>
Umowa o świadczenie usług wiąże się z elastycznością
Zgodnie z art. 734 par. 1 ustawy Kodeks cywilny (kc), przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Kodeks cywilny uznaje więc, że przedmiotem zlecenia jest dokonywanie czynności prawnych a nie faktycznych. W praktyce najczęściej mamy jednak do czynienia nie z klasycznym zleceniem, którego przedmiotem jest dokonywanie czynności prawnych, ale z umowami, których przedmiotem jest wykonywanie określonych czynności faktycznych. Mowa tu o umowie o świadczenie usług.
Warto zwrócić uwagę, że nie ma przepisów, które zakładają, że umowa ta powinna przybrać określoną formę. Jako niewątpliwe zalety tej umowy o należy wskazać samodzielność wykonawcy i brak podporządkowania pracowniczego oraz swobodę stron w ukształtowaniu jej zapisów.
Przyjmujący zamówienie nie bierze też na siebie ryzyka wyniku realizowanej czynności. Jego odpowiedzialność za właściwe wykonanie umowy jest bowiem oparta na zasadzie starannego działania. Z tytułu wykonania umowy, co do zasady należy się wynagrodzenie. Jest ono płatne dopiero po wykonaniu usługi. Zgodnie z art. 735 par. 1 kc, jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Oznacza to, że ustawodawca przewidział możliwość nieodpłatności zlecenia. Jest to podstawowa odmienność względem stosunku pracy, który bezwzględnie ma odpłatny charakter.
Od 1 stycznia 2025 r. ustalono minimalną stawkę godzinową w wysokości 30,50 zł.
W umowie o dzieło liczy się rezultat
Drugą, często występującą umową cywilnoprawną jest umowa o dzieło. Zgodnie z art. 627 kc, w ramach umowy o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Jest ona umową rezultatu, w której jedna strona zobowiązuje się do osiągnięcia w przyszłości indywidualnie oznaczonego efektu swojej pracy, a druga strona zobowiązuje się do zapłaty odpowiedniego wynagrodzenia. Co do zasady, należy się ono w chwili oddania dzieła.
Nie ma przepisów, które zakładają, że umowa ta powinna przybrać określoną formę.
Podstawowym podobieństwem pomiędzy umową o dzieło, a umową o pracę jest ich odpłatność i wzajemny charakter. Należy jednak zwrócić uwagę, że wynagrodzenie za dzieło nie ma charakteru okresowego i nie musi być oznaczone w pieniądzu, podczas gdy wynagrodzenie ze stosunku pracy jest świadczeniem okresowym i w swej podstawowej części musi być oznaczone w pieniądzu. Ponadto dla rozróżnienia tych umów istotne jest, że stosunek pracy ma w zasadzie charakter trwały. Natomiast stosunek prawny powstały z umowy o dzieło nie posiada tej właściwości, ponieważ świadczenie przyjmującego zamówienie przeważnie jest jednorazowe.
Cena promocyjna: 143.1 zł
|Cena regularna: 159 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 119.25 zł
Zamawiający może formułować wymagania i udzielać wskazówek, ale sprowadzają się one do określenia parametrów, jakim ma odpowiadać wytwór, ewentualnie ustalenia ogólnej orientacji postępowania nie pozbawiając wykonawcy wyboru środków prowadzących do celu. Wykonawca dzieła z reguły dysponuje też samodzielnością co do miejsca i czasu przygotowania dzieła, byleby tylko dostarczył je w umówionym terminie. Do najważniejszych zalet umowy o świadczenie usług należy zaliczyć samodzielność wykonawcy, brak podporządkowania oraz swobodę w ukształtowaniu zapisów umowy.
Umowa cywilnoprawna bywa przykrywką dla stosunku pracy
Warto zwrócić uwagę na występujące w tej materii niepożądane zjawiska. Zdarza się bowiem, że pod przykrywką umów cywilnoprawnych dochodzi do świadczenia pracy w warunkach umowy o pracę. Dzieje się to najczęściej z oczywistą krzywdą osoby świadczącej pracę, ponieważ odmawia się jej gwarancji i uprawnień wynikających ze statusu pracownika. Dlatego też ustawodawca stara się przeciwdziałać takim praktykom. Stosownie do art. 22 par. 1(1) kp, zatrudnienie w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Natomiast zgodnie z art. 22 par. 1(2) kp, nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, określonych w art. 22 par. 1 kp. Ponadto w myśl art. 281 par. 1 pkt 1 kp, kto będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 par. 1 kp powinna być zawarta umowa o pracę, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.
Czytaj także: Będzie nakaz przekształcenia umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę >>>
Granica między umowami czasami się zaciera
W praktyce bardzo istotny jest problem prawidłowego stosowania poszczególnych umów. Warto zaznaczyć, że o tym, z jakim stosunkiem prawnym mamy do czynienia, decyduje jego treść i istota, a nie formalna nazwa. Z art. 22 par. 1(1) kp nie wynika, że uznanie danego stosunku prawnego za stosunek pracy następuje z mocy prawa. Ustalenie istnienia stosunku pracy może być dokonane dopiero w wyniku wydania orzeczenia przez sąd.
Nie ma jednej, decydującej cechy, która wyraźnie odróżniałaby zatrudnienie na podstawie umowy o pracę od innych umów o świadczenie pracy. W wyroku z 2 grudnia 1975 r., sygn. akt I PRN 2/75, Sąd Najwyższy stwierdził, że zakwalifikowaniu umowy o świadczenie usług jako umowy o pracę nie stoi na przeszkodzie ani nazwa umowy określająca ją jako umowę cywilnoprawną, ani też postanowienia umowy, wskazujące na charakter stosunku cywilnoprawnego. Decydujący jest sposób wykonywania umowy, a w szczególności realizowanie przez strony – nawet wbrew postanowieniom zawartej umowy – tych cech, które charakteryzują umowę o pracę i odróżniają ją od innych umów o świadczenie usług. Niezbędnym warunkiem dla zakwalifikowania umowy o świadczenie usług jako umowy o pracę jest ustalenie, że cechy istotne dla umowy o pracę mają charakter przeważający. Należą do nich przede wszystkim podporządkowanie pracownika, wymóg osobistego świadczenia pracy oraz obciążenie podmiotu zatrudniającego ryzykiem prowadzenia zakładu pracy.
Natomiast w wyroku Sądu Najwyższego z 18 czerwca 1998 r., sygn. akt I PKN 191/98 wskazano, że jeżeli umowa wykazuje wspólne cechy dla umowy o pracę i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem, o jej typie decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może być wyrażony także w nazwie umowy. Ponadto przy jej kwalifikacji prawnej należy uwzględniać okoliczności istniejące w chwili jej zawierania.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
