Dopiero w latach 60. ubiegłego wieku zaczęto gromadzić dowody dotyczące rakotwórczości azbestu, pierwsze zaś zakazy jego stosowania ustanowiono w latach 80. W Polsce dopiero w roku 1997 ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 3 poz. 20 z późn. zm.) - wprowadzono zakaz stosowania azbestu.

Zakazano wówczas wprowadzania na polski obszar celny wyrobów zawierających azbest i azbestu jako surowca, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi ten minerał. Spod zakazu ustawa wyłącza jedynie płyty azbestowo-kauczukowe, uszczelki z płyt azbestowo-kauczukowych i azbest włóknisty.

Najbardziej niebezpieczny jest pył azbestu w postaci mikroskopijnych, tzw. respirabilnych, włókien, które dostają się do płuc wraz z wdychanym powietrzem. Włókna małych rozmiarów, niewidoczne gołym okiem, wnikają najgłębiej do układu oddechowego, do pęcherzyków płucnych. Zalegające w płucach włókna azbestu mogą powodować nie tylko zwłóknienie tkanki płucnej, czyli chorobę zawodową azbestozę, lecz także są przyczyną raka płuc i międzybłoniaka opłucnej. Ryzyko wystąpienia raka płuc wśród osób narażonych na pył azbestu znacznie się zwiększa przy jednoczesnym paleniu papierosów. Doniesienia kliniczne wskazują również, że z azbestem może być również związane występowanie innych nowotworów.

Choroby wywołane azbestem rozwijają się nawet po 20-30 latach od kontaktu z włóknami azbestu, a więc zagrażają dzieciom i młodzieży obecnie przebywającej i bawiącej się w środowisku zanieczyszczonym azbestem.

Największe uwalnianie włókien występuje podczas prac rozbiórkowych, powodujących wzniecanie pyłu, ścieranie, kruszenie i rozgniatanie powierzchni zawierających azbest. Najczęściej następuje to podczas usuwania eternitu dachowego i obudów rurociągów.

Pracownicy zatrudnieni przy pracach z azbestem powinni być objęci specjalnym nadzorem przez pracodawców. Pracodawca jest obowiązany zapewnić udział pracowników lub ich przedstawicieli w projektowaniu i realizacji działań zapobiegających narażeniu na substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym lub ograniczających jego poziom; stworzyć warunki do dokonania wyboru rodzaju środków ochrony indywidualnej, zapewniających bezpieczeństwo i zdrowie pracowników oraz umożliwić pracownikom i ich przedstawicielom kontrolę stosowania wymagań określonych w rozporządzeniu i innych przepisach regulujących zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracodawca ma obowiązek na bieżąco informować pracowników i ich przedstawicieli o narażeniu powodowanym przez azbest podczas podejmowanych prac remontowych oraz o środkach zapobiegawczych narażeniu, jakie powinny być stosowane podczas tych prac. Udział pracowników (lub ich przedstawicieli) w uzgodnieniach nie zwalnia pracodawcy od odpowiedzialności za realizację obowiązków określonych prawem.

Ponadto obowiązkiem pracodawcy jest prowadzenie rejestru prac, których wykonywanie powoduje kontakt z azbestem. Rejestr ten powinien zawierać szczegółowe informacje. Pracodawca jest również zobowiązany do prowadzenia rejestru pracowników narażonych na działanie azbestu. Rejestr ten należy przechowywać przez 40 lat po ustaniu narażenia na ten czynnik, a w przypadku likwidacji zakładu przekazać właściwemu organowi inspekcji sanitarnej. Szczegółowe warunki bezpiecznego usuwania wyrobów azbestowych określa rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824) oraz rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 z późn. zm.).

Edward Kołodziejczyk