Zobowiązanym w postępowaniu egzekucyjnym w administracji jest, w myśl art. 1a pkt 20 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1015 z późn. zm.) - dalej u.p.e.a., osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej albo osoba fizyczna, która nie wykonała w terminie obowiązku o charakterze pieniężnym lub obowiązku o charakterze niepieniężnym, a w postępowaniu zabezpieczającym - również osoba lub jednostka, której zobowiązanie nie jest wymagalne albo jej obowiązek nie został ustalony lub określony, ale zachodzi obawa, że brak zabezpieczenia mógłby utrudnić lub udaremnić skuteczne przeprowadzenie egzekucji, a odrębne przepisy na to zezwalają.


O zmianie zobowiązanego w toku egzekucji administracyjnej można mówić w sytuacji, gdy podmiotem zobowiązanym do wykonania obowiązku objętego egzekucją, wskutek zmiany okoliczności, staje się, przy niezmienionej podstawie egzekucji, inna osoba niż ta, wobec której wszczęto pierwotnie postępowanie egzekucyjne.

Do zmiany podmiotu zobowiązanego może dojść w przypadku:
1) obalenia domniemania co do osoby zobowiązanej;
2) przeniesienia ogółu praw i obowiązków zobowiązanego na inny podmiot;
3) przeniesienia określonych praw i obowiązków zobowiązanego na inny podmiot.

Od powyższych odróżnić natomiast sytuacje, w której zamiast zmiany podmiotu zobowiązanego wykryto, iż został on błędnie oznaczony, jak również sytuacje, w której czynności w ramach postępowania egzekucyjnego podejmowane są na rzecz zobowiązanego przez inny podmiot.

Obalenie domniemania co do osoby zobowiązanej

Okolicznością uzasadniającą zmianę zobowiązanego może być obalenie domniemania co do osoby zobowiązanej. W orzecznictwie sądów administracyjnych wskazano na możliwość przyjęcia domniemania co do tego, kto jest zobowiązanym, a w konsekwencji – prowadzenie przeciwko tak oznaczonemu zobowiązanemu postępowania egzekucyjnego. Domniemanie w tym zakresie może zostać obalone przez dowód przeciwny przeprowadzony przez osobę obarczoną obowiązkiem w następstwie przyjęcia domniemania.


Domniemanie ma przy tym ten sens, że przerzuca ciężar takiego dowodu z wierzyciela obowiązku na osobę, której przypisano obowiązek. Konstrukcja ta powinna być jednak postrzegana jako wyjątek od konieczności jednoznacznego i precyzyjnego oznaczenia podmiotu zobowiązanego, który dopuszczalny jest tylko, gdy pozwalają na to określone przepisy.

W tym kontekście Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 3 października 2012 r. w sprawie o sygn. akt I SA/Sz 402/12 stwierdził, że:
„[w] orzecznictwie sądowo administracyjnym, jak i literaturze przedmiotu zgodnie przyjmuje się, że w razie nieuiszczenia opłaty za parkowanie, obowiązek jej zapłaty co do zasady obciąża właściciela pojazdu, a kierowanie egzekucji do właściciela samochodu opiera się zwykle na dwóch powiązanych elementach. Pierwszym jest domniemanie faktyczne, że to właściciel samochodu jest korzystającym z dróg publicznych. Do przyjęcia takiego domniemania uprawniają zasady doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania. Jeśli ktoś jest właścicielem samochodu, to przede wszystkim on z niego korzysta. Drugim elementem jest zaś założenie, że jeśli właściciel samochodu z niego w danym dniu nie korzystał, to wie, kto to czynił i może udowodnić, że swój pojazd użyczył innej osobie. Uznaje się także, że organ egzekucyjny nie jest przy tym zobowiązany do prowadzenia specjalnego postępowania wyjaśniającego, dążącego do precyzyjnego ustalenia osoby korzystającej z drogi publicznej przez zaparkowanie samochodu, ponieważ na prowadzenie tego postępowania nie pozwala mu art. 29 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, zakazujący organowi badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym.


Z tego powodu organ egzekucyjny ma prawo domniemywać co do zasady, że korzystającym z dróg publicznych był właściciel pojazdu, a ten może dochodzić swych racji (w przypadku, gdy wskazuje na istnienie innego podmiotu korzystającego z samochodu) przez podniesienie w toku postępowania egzekucyjnego zarzutu błędu co do osoby zobowiązanego (art. 33 pkt 4 ustawy). Organ jest wobec tego uprawniony do stosowania domniemania faktycznego, zgodnie z którym za zobowiązanego do zapłaty uważa się właściciela pojazdu aż do chwili, gdy ten zwolni się z obowiązku, wskazując faktycznego użytkownika samochodu. To na właścicielu pojazdu spoczywa zatem ciężar udowodnienia faktu, z którego wywodzi on korzystne dla siebie skutki prawne."

Pełna treść komentarza dostępna jest w programie Serwis Budowlany .